Το 1899 και από αρχοντική οικογένεια συγγενή των Χρηστομάνων του Μελενίκου γεννήθηκε στα Σέρρας o Νατάλης Eμμ. Πέτροβιτς.
Παράλληλα με τα γράμματα της Ελληνικής παιδείας που πήρε με την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Σερρών, τέλειωσε και τη Σχολή ALLIANCE ESRAELITE UNIVERSELLE των Σερρών, για την εκμάθηση της Γαλλικής γλώσσης, και αφού επέστρεψε από την ομηρία του 1917 - 1919, όπου νεαρότατος εσύρθη, απεφοίτησε από τις σχολές DEUTSCHE SCHULE Αθηνών και της Εμπορικής Σχολής του ΠΑΛΛΑΔΙΟΥ Αθηνών.
Έτσι, άριστα κατηρτισμένος, δεν άργησε να ανέλθει στα υψηλότερα αξιώματα του προσωπικού της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος, διατελέσας ιδρυτής και για πολλά χρόνια διευθυντής των δυο κεντρικών εν Αθήναις υποκαταστημάτων Βάθης και πλατείας Καραϊσκάκη. Μετά τη συνταξιοδότησή του απερίσπαστος πια αφιερώθηκε στην περισυλλογή και συγγραφή ιστορικολαογραφικών και λογοτεχνικών κειμένων, μια και αυτά τα ωραία και ευγενή «χόμπι» υπήρξαν ανέκαθεν οι μεγάλες αγάπες του.
Πράγματι ο Ν. Π. από πολύ νέος ακόμη και παρά τον φόρτο των επαγγελματικών του ασχολιών, διαπνεόμενος από ζήλο ιερό προς τη μελέτη της ιστορίας, γίνεται μέλος της εν Αθήναις Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών και της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρίας.
Ιδιαίτερη προσοχή έδωσε ο Ν. Π. στις έρευνες και μελέτες των ιστορικολαογραφικών θησαυρών της γενέτειράς του, στην οποία και αφιέρωσε αξιολογότατα συγγράμματα με κείμενα ιστορικά, λαογραφικά, γλωσσολογικά, τοπωνυμικά κλπ.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Όταν μιλάμε για λαογραφία των Σερρών και για άλλες συναφείς ιστορικολαογραφικές έρευνες, το πρώτο όνομα που έρχεται στο νου μας είναι του Νατάλη Πέτροβιτς. Γιατί είναι γεγονός αναμφισβήτητο, ότι ο Νατάλης Πέτροβιτς ασχολήθηκε όσον ολίγοι, γύρω από θέματα συνδεόμενα με Σερραϊκά ήθη, έθιμα, γλωσσολογικά, ιστοριολογικά ζητήματα κλπ. Για σαράντα ολόκληρα χρόνια περισυλλέγει, μελετά, ερευνά, συγκρίνει και συγγράφει οτιδήποτε προλαβαίνει να περίσωση από την «απώλεια» που η παρέλευση του χρόνου και η συνεχής εξάλειψη των «πηγών» θα επιφέρουν στο πλούσιο αυτό ιστορικολαογραφικό υλικό της Σερραϊκής πνευματικής κληρονομιάς.
Δεν είναι επαγγελματίας, επιστήμονας κατηρτισμένος ειδικά για την πολύτιμη αυτή εργασία, που κάνει, ο Νατάλης Πέτροβιτς. Μα τι αξία θα είχε ένα ψυχρό και εντελώς τυπικό «πτυχίο ειδήμονος» στα χέρια του εάν ο ίδιος δεν διακατεχόταν από τον πόθο και την ιερή θέληση να αναλώσει το βίο του, για την ιστορικολαογραφική έρευνα και τη διάσωση του Σερραϊκού λαογραφικού και γλωσσολογικού θησαυρού. Σάμπως δεν είναι δα γνωστά πως τις κάθε είδους παρόμοιες εργασίες συνηθέστερα και κατά κύριο λόγο άνθρωποι ερασιτεχνικά ασχολούμενοι «περί τα τοιαύτα» τις φέρνουν σε πέρας και σ' αυτούς χρωστάμε οτιδήποτε άξιο έχει διασωθεί και συγγραφεί; Και μήπως αυτή ακριβώς η ιδιότητα του ερασιτέχνη, του εθελοντή δηλαδή εργάτη της υψηλής αυτής πνευματικής προσφοράς δεν είναι ένας επιπλέον τίτλος τιμής, για τους μη επιστήμονες ιστοριογράφους που αναλώνουν τις δυνάμεις τους σε μακροχρόνιες προσπάθειες μόνο από μια απλή αγάπη στην ιδιαίτερη πατρίδα τους; Μακάρι να υπάρχουν πάντα κι? άλλοι πολλοί άνθρωποι, που να μιμούνται τα παραδείγματά τους. Έτσι λοιπόν, ο Νατάλης Πέτροβιτς και οι λίγοι άλλοι εκλεκτοί επίσης περί τα ιστορικολαογραφικά της Σερραϊκής γης ασχολούμενοι πρέπει με σεβασμό πάντα να μνημονεύονται από τους επιγενόμενους και να θεωρούνται σαν αξιοσέβαστοι πνευματικοί παράγοντες που η γενέτειρά τους πολλά τους οφείλει (και δυστυχώς, λίγα τους αποδίδει).
Σε κάθε περίπτωση, ο Νατάλης Πέτρσβιτς επιτελεί το καθήκον του και σαν άνθρωπος ήρθε και θα παρέλθει μια μέρα από τον κόσμο αυτό αφήνοντας πίσω του όχι μόνον ένα (περικαλλές ή όχι) μνήμα, άλλα μια φωτεινή φήμη, ένα τιμημένο και ευμνημόνευτο όνομα, ένα παράδειγμα άξιο θαυμασμού.
Ο Νατάλης Πέτροβιτς όμως δεν είναι μόνον λαογράφος, γλωσσολόγος, μελετητής τής ιστορίας και συγγραφέας. Η φύση και με το χάρισμα του καθαρού λογοτέχνη τον προίκισε. Και το προσόν αυτό δεν το διαπιστώνουμε μόνον στις ποικίλες συγγραφές των ιστορικολαογραφικών του κειμένων, άλλα και στα ιδιαίτερα λογοτεχνικά κείμενα (ποιήματα κυρίως) που μας έχει δώσει.
Στον τομέα της εκδόσεως σε ιδιαίτερα συγγράμματα έργων του (εκτός βέβαια από την πολυποίκιλη άλλη σκόρπια εργασία του που δημοσιεύτηκε κατά καιρούς στα διάφορα έντυπα Σερρών, Αθηνών κλπ. ο Ν. Π. εξέδωσε τα εξής βιβλία:

1) ΜΕΛΛΕΤΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ. (Ανάτυπο εκ του πρώτου τόμου των «Σερραϊκών Χρονικών» 1953. Το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού χωρίζεται σε δυο μέρη. Στο πρώτο ο συγγραφέας μας δίνει το «ιστόρημα» της πρώτης ολοκληρωτικής καταστροφής των Σερρών το 1206 από τον Βούλγαρο Ιωαννίτση, με παράθεση στοιχείων και χρονικών της εποχής. Την περιγραφή αυτή της βιβλικής σχεδόν καταστροφής της Σερραϊκής πατρίδας, άλλοι συγγραφείς της ιστορίας των Σερρών αντιπαρήλθαν με λίγες γραμμές. Ο Ν. Π. δίνει πλήρη την εικόνα της ολέθριας διαβάσεως του Βουλγάρου Ιωαννίτση από τα ελληνομακεδονικά αυτά χώματα, χωρίς ενδοιασμούς αλλά και χωρίς προκατάληψη. Αποδίδει την αλήθεια. Για τη συγγραφή του αυτή ο Ν. Π. απέσπασε συγχαρητήρια εκτός των άλλων και από τους καθηγητές της Βυζαντινής ιστορίας των Πανεπιστημίων της Σορβόννης και των Παρισίων κ.κ. GUILLAND και PAULLEMERLE («Σερραϊκά Χρονικά» Γ' σελ. 256, 257).
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του ο Ν. Π. μας παραθέτει τα «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ», δηλαδή μια ποσότητα λαογραφικού ποικίλου υλικού της περιοχής των Σερρών και των κατοίκων της που είναι εργασία τριάντα ολόκληρων χρόνων.
Μας μιλάει για την Ακρόπολη των Σερρών (Κουλά) για τη μορφή της παλιάς πόλης: Ρυμοτομία, αρχιτεκτονική και παράθεση φωτογραφιών με παλιά σπίτια των συνοικιών Αγ. Παντελεήμονος και Αγ. Νικολάου (τα οποία όμως ήδη καθημερινώς παραχωρούν τη θέση τους σε ανεγειρόμενες νέες πολυκατοικίες). Όρους υγιεινής της παλιάς πόλης. Το «ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ» «ΙΝΤΕΦΑ» (ώρα ακριβείας που δινόταν «αλα Τούρκα» και «αλα - Φράγκα» κατά τα προ του 1912 χρόνια). Μας μιλάει για τις επιπλώσεις και τις διακοσμήσεις, που κυριαρχούσαν στα πλουσιόσπιτα (έπιπλα Βιέννης) μέχρι το 1870, οπότε η σιδηροδρομική σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη ώθησε τους Σερραίους προς την Αθήνα. Για τη «Μουσική» ζωή των χρόνων της Τουρκοκρατίας, η οποία μέχρι το 1800 φέρει έκδηλα τα σημάδια του Τουρκικού αμανέ, λόγω τής Τουρκικής κατοχής. Μα από κει και πέρα υπεισέρχεται και η επίδρασης της Ευρωπαϊκής μουσικής. Μας μιλά για την ίδρυση (το 1905) του Μ.Γ.Σ. «Ορφέας» κλπ. Αναφέρει περί ιατρικής και ιατρών (από 1870-1913) και μας πληροφορεί ότι στις Σέρρες την περίοδο αυτή υπήρχαν μόνο Έλληνες ιατροί (επιστήμονες και πρακτικοί). Παραθέτει στοιχεία για τα «Μητρωνυμικά» τη «Δίαιτα» τα «Σερραϊκά έγγραφα» και άλλα μερικά γνωρίσματα του καθημερινού βίου των Σερραίων στην περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι την απελευθέρωση.
2) Στο δεύτερο βιβλίο του «ΣΕΡΡΑΪΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ» (τοπωνυμικά-λαογραφικά-γλωσσολογικά-ιστορικά) που είναι κι αυτό ανάτυπο από τον δεύτερο τόμο των «Σερραϊκών Χρονικών» (1957) ο Ν. Π, μας μιλάει για την αρχαία Δράβησκο (τοποθέτηση της στην σημερινή κωμόπολι Σδραβίκι) για τη συνοικία των Σερρών «Βαρόσι» (που σημαίνει κεντρικό, πλούσιο άστυ). Στο κεφάλαιο «Σερραϊκή διάλεκτος» μας δίνει με στοιχεία αναμφισβήτητα, γνωρίσματα της ιδιότυπης ομιλίας των Σερρών παραθέτοντας το λαογραφικό διήγημα «ΠΕΤΡΟΠΟΛΕΜΟΣ» και παροιμιώδεις φράσεις με το χρώμα της τοπικής διαλέκτου. Αναφέρει για την χρήση της ονομαστικής «ΤΑ ΣΕΡΡΑΣ» κλπ. Στο κεφάλαιο (συμπληρωματικά) «λαογραφικά σύμμεικτα» των Σερρών μας δίνει πληροφορίες για το γιορτασμό της «Αποκριάς» και της «Μ. Εβδομάδος» και παραθέτει τα λαογραφικά διηγήματα της ?ννας Τριανταφυλλίδου «ΧΑΣΚΑ» και «ΤΟ ΧΑΣΗΛΙ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ» κλπ. Για τις λαογραφικές του αυτές μελέτες απέσπασε Έπαινον του Φαίδωνος Κουκουλέ («Σερραϊκά Χρονικά», Β' σελ. 153).
Ενδιαφέρον το κεφάλαιο «ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ» με όλα τα περιστατικά των (βίαιων κυρίως εξισλαμισμών που παραθέτει και τα δημώδη άσματα «ΜΑΝΙΩ» και ο «ΜΑΥΡΟΥΔΗΣ». Τέλος σκιαγραφεί τον βασικό ήρωα Μητρούση Γκογκολάκη και τον επιφανή Σερραίο εκπαιδευτικό Δ. Μισυρλή.
3) Eνα τρίτο βιβλίο του (ανάτυπο κι αυτό από τον τρίτο τόμο των «Σερραϊκών Χρονικών», 1959) μας μιλάει για τη δυναμική συμβολή των Σερρών στον Μακεδονικό Αγώνα και μας παρουσιάζει τη μελέτη «ΑΜΦΙΠΟΛΙΣ Η ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΠΡΩΤΗ», με την οποία μας δίνει αρκετά κι ενδιαφέροντα στοιχεία για την ακμή της αρχαίας Μακεδονικής πόλεως και για τον περίφημο και μεγαλοπρεπή «Λέοντα τής Αμφιπόλεως». Στο ίδιο βιβλίο παρατίθενται φωτογραφίες από αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής.
4) Ένα τέταρτο τέλος βιβλίο του Ν. Π. (ανάτυπο του Δ' τόμου των «Σερραϊκών Χρονικών» 1961) είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στη «ΔΙΑΛΕΚΤΟ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ». Πρόκειται δηλαδή για μια αξιολογότατη γλωσσολογική μελέτη, η οποία περιλαμβάνει στις σελίδες της όλα τα στοιχεία πού συγκέντρωσε ο Ν. Π. μέσα σε μια τεσσαρακονταετία, γύρω από το ενδιαφέρον αυτό κεφάλαιο της «Σερραϊκής διαλέκτου», για την οποία όμως, ατυχώς, κανείς λόγιος από τους πολυάριθμους πού ανέδειξε με πανελλήνιο φήμη ο τόπος, δεν θέλησε ως τώρα να ασχοληθεί ιδιαίτερα.
Ο Ν. Π. επεξηγεί και δικαιολογεί τους λόγους αυτής της συμπεριφοράς. Στο τέλος μας παραθέτει την ανεκτίμητο συλλογή Σερραϊκών λέξεων κατ? αλφαβητική σειρά («Γλωσσάριον διαλέκτου των Σερρών» σελίδες 15. Γλωσσάριον λέξεων εκ τής Τουρκικής τής διαλέκτου των Σερρών σελ. 14. Στο ίδιο βιβλίο ο Ν. Π. δημοσιεύει νεκρολογία για δυο εκλεκτά τέκνα των Σερρών. Τον Βασ. Σιμωνίδη και την Ειρ. Λασκαρίδου.
Έτσι με όλο αυτό τον πλούσιο ιστορικολαογραφικό θησαυρό, που στα προαναφερθέντα τέσσερα (μέχρι στιγμής) βιβλία του μας έδωσε ό Ν. Π. προσφέρει στη γενέτειρα του τας Σέρρας υπηρεσία ανεκτίμητο και δικαίως δικαιότατα κατέχει δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στους λίγους και διαλεκτούς ιστορικολαογράφους της.
Αλλά δεν σταματά ως εδώ η εθνωφελής και πνευματική δραστηριότητά του. Ο Ν. Π. σαν Γενικός Γραμματεύς και κύριο μέλος της «Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Σερρών-Μελενίκου», σε στενή Συνεργασία με τον Πρόεδρο της κ. Π. Πέννα, τον Αντιπρόεδρο κ. Τρ. Θεοδωρίδη και άλλα επίλεκτα μέλη του Δ. Σ. καθώς και με πολλούς άλλους πνευματικούς παράγοντας των Σερρών, συνετέλεσαν για την παντοιότροπη ανύψωση, σε ζηλευτό επίπεδο, της πνευματικής φήμης της «Εταιρείας», ώστε να τύχη αυτή της τιμητικής επιβραβεύσεως της από την Ακαδημία Αθηνών (29-12-66) με «ΕΠΑΙΝΟΝ» που βεβαίως αντικατοπτρίζει την τιμή κυριότερα στους πρωτεργάτες και τους στυλοβάτες τής Εταιρείας, ανάμεσα στους οποίους και ο Ν. Π. σημαίνουσα κατέχει θέση.

Σταύρος Κοταμανίδης
Σερραϊκά Χρονικά, τ. 5ος σ. 604, Αθήναι 1969