Πανάρχαια είναι η ιστορία του νομού Σερρών. Η πρωτεύουσα του οι Σέρρες κτίστηκε, πριν από τρεις χιλιάδες διακόσια χρόνια και συνεχώς αναγεννάται και αναβάλλει ακμαιότερη και ωραιότερη². Ιδρύθηκε στη σημερινή θέση διότι ο λόφος της Ακροπόλεως ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για την οχύρωση της³. Η πόλη και η περιφέρεια των Σερρών διασώζονται μετά από αναρίθμητες λαίλαπες και καταιγίδες πολέμων, αλλεπάλληλες σφαγές, εξανδραποδισμούς, πυρπολήσεις και καταστροφές.

Για τους κατοίκους του Ν. Σερρών, της πεδιάδας του Στρυμόνα και της Σίρεως της Παιονικής, και μετά Οδομαντικής, έγραψαν πολλοί αρχαίοι και Βυζαντινοί ιστορικοί συγγραφείς και ποιητές, π.χ. ο Ηρόδοτος⁴, ο Θουκυδίδης⁵, ο Τίτος Λίβιος⁶, ο Όμηρος⁷, ο Αισχύλος⁸, ο Ευριπίδης⁹, ο Αππιανός, ο γεωγράφος Στράβων¹⁰ και πολλοί άλλοι. Οι περισσότεροι Βυζαντινοί συγγραφείς εγκωμιάζουν τις Σέρρες στην εποχή τους ως πόλη μεγάλη, οχυρά, πλούσια, θαυμαστό μέγα άστυ και μητρόπολη.

Πυκνοκατοικημένη ήταν η περιοχή του νομού Σερρών, από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους. «Είη δε Παιονίη επί τω Στρυμόνι ποταμω πεπολισμένη» γράφει ο Ηρόδοτος¹¹.

Μέχρι στιγμής αποκαλύφθηκαν σαράντα εννιά αρχαιολογικοί οικισμοί, εκ των οποίων οι είκοσι πέντε είναι της κλασικής και ελληνιστικής εποχής και είκοσι τέσσερις της Ρωμαϊκής. Από τους ιστορικούς αναφέρονται στο νομό Σερρών και άλλες τριάντα τέσσερις αρχαίες πόλεις με κορυφαία στην αρχαιότητα την Αμφίπολη. Απ' αυτές μερικές χάθηκαν εντελώς, ούτε και τη θέση τους γνωρίζουμε. Στις θέσεις μερικών κτίστηκαν νέες πόλεις με νέα ονόματα ενώ οι περισσότερες έμειναν ερείπια, καταχώσθηκαν με το πέρασμα των αιώνων και μόνο με αρχαιολογικές ανασκαφές μπορούν να αποκαλυφθούν.

Οι αρχαιότητες του νομού Σερρών καταστράφηκαν από τις πολλές βαρβαρικές επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολήσεις. Όσες έμειναν, στην πόλη των Σερρών κατεχώσθηκαν σε πολύ μεγάλο βάθος λόγω του επικλινούς εδάφους της στους πρόποδες της ακροπόλεως και του χειμάρρου των Αγίων Ανάργυρων, που η κοίτη του βρίσκεται ψηλότερα. Στις σωστικές αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύπτονται αλλεπάλληλα στρώματα κατεστραμμένων και πυρπολημένων πόλεων, από το διάστημα των 3200 ετών της ιστορίας της¹². Ο ιστορικός Ευάγγελος Στράτης¹³ γράφει ότι «Τα αλλεπάλληλα στρώματα των ερειπίων των Σερρών είναι οι βαθμίδες της χρυσής κλίμακος, δι' ης η μεγαλομάρτυς αύτη πόλις ανέβη εις τον ουρανόν της ελληνικής δόξης και αθανασίας».

Τυχαίως βρέθηκε 1962 στο πάνω μέρος της ακρόπολης, κατά τη διάνοιξη του δρόμου, ένα κόκαλο με γραφή που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους¹⁴.

Οι αρχαιολόγοι Γ. Μπακαλάκης¹⁵ και Π. Κυπαρισσιάδης το 1934 και το 1958 βρήκαν στην Ακρόπολη όστρακα μελανόμορφων αγγείων που χρονολογήθηκαν τον 6ο ή 7ο π.Χ. αιώνα¹⁶. Βρέθηκαν  εκεί τοίχοι κτιρίων με μεγάλους τετραγωνισμένους πωρόλιθους που το ασβεστοκονίαμα τους, λόγω των πολλών δεκάδων αιώνων, απολιθώθηκε. Σώζεται στη βάση της νότιας πλευράς του πύργου Ορέστου ένα μέρος τείχους με μεγάλους πωρόλιθους, που είναι πιθανόν υπόλειμμα του τείχους της κλασικής εποχής. Υπάρχει διαδεδομένη παράδοση ότι η Ακρόπολη με το κάτω μέρος της πόλης των Σερρών, συνδεόταν με υπόγειο στοά. Ο Πέτρος Παπαγεωργίου γράφει το 1894 ότι: «οι τοίχοι της στοάς αυτής είναι κεκοσμημένοι δια ζωγραφιών»¹⁷; Βρέθηκαν τάφοι του 6ου π.Χ. αιώνα και πολλά αρχαία νομίσματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, στην Ακρόπολη και κοντά στο ναό των Αγίων Θεοδώρων.

Τα περισσότερα εκθέματα στο αρχαιολογικό μουσείο των Σερρών, είναι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Είναι συνήθως τιμητικά ψηφίσματα, επιτύμβιες ενεπίγραφες πλάκες, αγάλματα, κτερίσματα τάφων, ειδώλια κ.λ.π. με τα οποία διαπιστώνεται ο αξιόλογος συνεχής πολιτισμός του νομού Σερρών στις παραπάνω εποχές.

Από ενεπίγραφες πλάκες αποδεικνύεται ότι η πόλη και η περιφέρεια Σερρών άκμαζαν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Είχαν στάδιο και οργάνωναν γυμναστικούς αγώνες. Από φράσεις ενεπίγραφης τιμητικής πλάκας «Βουλευόντων και βουλευσαμένων» και «βουλεύσας και αγορανομήσας» φαίνεται ότι υπήρχε στη ρωμαϊκή εποχή βουλή και αγορανομική υπηρεσία στις Σέρρες¹⁸.

Οχύρωση των Σερρών. Η γεωγραφική και στρατηγική θέση του νομού Σερρών τον κατέστησε από αρχαιοτάτων χρόνων προμαχώνα και προπύργιο του ελληνισμού και κέντρο εξορμήσεων των βυζαντινών αυτοκρατόρων κατά των Σλάβων. Υπήρξε το μήλο της έριδος όλων των γειτονικών λαών, επειδή συνδέει την κεντρική Ευρώπη με το Αιγαίο πέλαγος,

Γι' αυτό η πρωτεύουσα του οι Σέρρες ήταν πάντοτε πολύ καλά οχυρωμένη. Σε πρόσφατη σωστική αρχαιολογική ανασκαφή αποκαλύφθηκε και ένα μέρος τείχους πιθανόν της ρωμαϊκής εποχής. Η οχύρωση της ενισχύθηκε ιδιαίτερα στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά και στα χρόνια της φραγκοκρατίας και της σερβοκρατίας.

Σαν άλλη Κωνσταντινούπολη είχε τρία τείχη. Το πρώτο, μεγάλου πάχους ήταν γύρω από την τότε πόλη, θεμελιωμένο σε πολλά μέρη, λόγω του υπεδάφους, πάνω σε μπηγμένους στη γη κορμούς δένδρων, επεξεργασμένους στη φωτιά. Το δεύτερο βρίσκεται στις παρυφές του λόφου Μηχανικού και της Ακρόπολης και το τρίτο επάνω στην κορυφή του λόφου με πολλούς πύργους¹⁹. Επί τουρκοκρατίας ο Ισμαήλ μπέης, το 1794, κατασκεύασε με αγγαρείες ένα ευρύτερο πρόχειρο, με άψητα πλιθιά, πάχους 0,70 πόντους τείχος που περιλάμβανε και συνοικίες των Τούρκων, αλλά διαλύθηκε τον 19° αιώνα από τις καιρικές συνθήκες²⁰.

Η προσφορά του νομού Σερρών στην ιστορία είναι μεγάλη. Οι κάτοικοι του ήταν πάντοτε υπόδειγμα εργατικότητας, προσφοράς, αυτοθυσίας, φιλοπατρίας και ηρωισμού. Ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος μετέφερε το 485 π.Χ. τους Σερραίους στην Ασία για να γίνουν παράδειγμα εργατικότητας στους τότε Ασιάτες²¹.

Πρόσφερε πολλά ανά τους αιώνες στην Ελλάδα και στον κόσμο. Δεν είναι υπερβολή. Από τα σπλάχνα της γης του όρους Παγγαίου του νομού Σερρών ενισχύθηκε οικονομικά ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β΄ 359-336 π.Χ.²². Με τα χίλια τάλαντα χρυσού που έβγαζε ετησίως από τα μεταλλεία του Παγγαίου διοργάνωσε στρατό που κατόρθωσε να ενώσει την Ελλάδα²³. Στην ίδια οικονομική πηγή στηρίχθηκε και ο Μ. Αλέξανδρος για να ετοιμάσει τη μεγάλη εκπολιτιστική εκστρατεία του στην Ασία.

Στην Κερκινίτιδα λίμνη του νομού Σερρών συγκέντρωσε το στόλο του και τα στρατεύματα του για να ξεκινήσει στην παραπάνω εκστρατεία. Και από την περιοχή των Σερρών κατατάχθηκαν στο στρατό του Παίονες και Αγριάνες που αναδείχτηκαν με αρχηγό τον Αμύντα Αραβαίο πρωτοπόροι, παράδειγμα ανδρείας και ηρωισμού σ' όλες τις μάχες της Ασίας. Ο Αλέξανδρος σε ομιλία του τους χαρακτήρισε ως τους πιο εύρωστους και μαχιμότερους άνδρες της Ευρώπης²⁴.

Στο νομό Σερρών, με έδρα τότε την ακμάζουσα Αμφίπολη, γράφτηκε ο πρόλογος και ο επίλογος της μεγάλης εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου, αφού από τα μέρη αυτά ξεκίνησε και στα μέρη αυτά, στην Αμφίπολη, εγκαταστάθηκε μετά το θάνατο του η οικογένεια του.

Στη φονικότατη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. κατά των Ρωμαίων για την ελευθερία της Ελλάδας έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι τρεις χιλιάδες περίπου Βισάλτες και Σιντοί της περιφέρειας Σερρών²⁵. Με ορμητήριο την Οδομαντική Σίρι ο Ανδρίσκος ο Φίλιππος έδωσε στην πεδιάδα των Σερρών αλλεπάλληλες μάχες κατά των Ρωμαίων με 25 χιλιάδες νεκρούς για την απελευθέρωση της Μακεδονίας²⁶.

Στη βυζαντινή εποχή η περιφέρεια των Σερρών ήταν από τις πρώτες της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες για την οχύρωση και τη διοίκηση της. Διόριζαν ως πολιτικούς και στρατιωτικούς διοικητές αυτής διακεκριμένα πρόσωπα, όπως π.χ. το Μιχαήλ Παλαιολόγο, το μετέπειτα (1259-1282) αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στο νομό Σερρών εξόντωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα του Σαμουήλ το 1014 μ.Χ.

Ο Ιεροκλής, τον 6ο μ.Χ. αιώνα, χαρακτηρίζει τις Σέρρες την πιο σημαντική πόλη της 7ης επαρχίας του Ιλλυρικού²⁷. Ήταν πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος που περιελάμβανε όλη την Ανατολική Μακεδονία.

Στα χρόνια των Ανδρονίκων Παλαιολόγων, πάππου και εγγονού, και Καντακουζηνού, οι Σέρρες υπήρξαν στο δυναστικό πόλεμο το κέντρο του ενδιαφέροντος και το μήλο της έριδος όλων των παρατάξεων. Κατ' επανάληψη την πολιόρκησαν μέχρι που τις κατέλαβαν οι Σέρβοι το 1345.

Αυτοί έκαναν τις Σέρρες πρωτεύουσα του κράτους του πριγκιπάτου των Σερρών με βασιλιά στην αρχή το γιο του Ντουσάν, Ούρεση, μετά την κράλαινα Ελένη και τέλος τον Ούγκλεση²⁸.

Η τουρκοκρατία επικράτησε στο νομό Σερρών μετά την ήττα των Σέρβων στη Θράκη από τους Τούρκους. Οι Σερραίοι τότε αντιστάθηκαν με ηρωισμό στην ακατάσχετη ορμή των Τούρκων, αλλά αναγκάσθηκαν μετά από στενή πολιορκία και έλλειψη τροφών να παραδοθούν στις 19 Σεπτεμβρίου του 1383 υπό όρους.

Οι Σουλτάνοι κατέστησαν το νομό Σερρών ορμητήριο κατά των Σλάβων και την πόλη κέντρο αναπαύσεως και διασκεδάσεως μετά από κάθε νικηφόρο εκστρατεία των. Ίδρυσαν στις Σέρρες νομισματοκοπείο της αυτοκρατορίας των. Λειτουργούσε διακόσια χρόνια, 1419-1618. Εξέδωσε σε πολλά εκατομμύρια αντίτυπα τέσσερα χρυσά, εικοσιτέσσερα ασημένια και δυο χάλκινα νομίσματα. Αναγράφονταν σ' αυτά και η φράση «εκόπη εν Σέρραις». Επί τουρκοκρατίας ο Ν. Σερρών ήταν μεγάλο διοικητικό, παραγωγικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης Μακεδονίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στην πλούσια πεδιάδα των Σερρών εγκαταστάθηκαν Τούρκοι αγάδες και πασάδες. Άρπαξαν τα κτήματα των Ελλήνων και δημιούργησαν τα απέραντα τσιφλίκια τους.

Από το χρονικό του Παπασυναδινού²⁹, του 1598-1642, πληροφορούμεθα αρπαγές παιδιών, εξανδραποδισμούς, εξισλαμισμούς, λεηλασίες, ξυλοδαρμούς, εξευτελισμούς, εκβιασμούς, καταδυναστεύσεις, δυσβάστακτα μαρτυρία γενοκτονίας. Πολλοί Σερραίοι βασανίστηκαν και μαρτύρησαν για την πίστη του Χριστού. Παρ' όλα αυτά διατήρησαν με κάθε θυσία την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό. Διοργάνωσαν με υποδειγματικό δημοκρατικό τρόπο τη ζωή τους κάτω από την προστασία της Εκκλησίας και τη φροντίδα των συντεχνιών.

Ανάπτυξαν την παιδεία περισσότερο απ' όλες τις πόλεις της Μακεδονίας και ανάδειξαν τις Σέρρες Αθήνα του Βορρά. Ίδρυσαν πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στο νομό και συγκρότησαν πρότυπο εξατάξιο Γυμνάσιο και διδασκαλείο στις Σέρρες. Με τους αποφοίτους των δύο διδασκαλείων των Σερρών πλαισίωσαν τα σχολεία του υπόδουλου γένους και συνέβαλαν στην αναδιοργάνωση της παιδείας αυτού. Πίστευαν ολόψυχα ότι με τη μόρφωση των νέων προετοίμαζαν την ελευθερία της πατρίδας των και δεν αστόχησαν.

Το εμπόριο των Σερρών τους άνοιξε ευρύτερο ορίζοντα. Οι Τούρκοι αγάδες και τιμαριούχοι υστερούσαν στο εμπόριο και πουλούσαν την παραγωγή τους στους Έλληνες Σερραίους εμπόρους. Αυτοί ανάπτυξαν το εμπόριο σε μεγάλο βαθμό. Κατά τον Εβλιά Τζελεμπί το 17ο αιώνα λειτουργούσαν στις Σέρρες 2.000 μαγαζιά και 9 θολωτά μπεζεστένια. Καθιέρωσαν μεγάλες εμποροπανηγύρεις στις Σέρρες, στην Ηράκλεια, στη Σκοτούσσα και σε άλλες κωμοπόλεις. Φρόντιζαν να εξαγάγουν τις παραγωγές της βιοτεχνίας κλωστοϋφαντουργίας, ανεξίτηλης βαφής υφασμάτων, αγγειοπλαστικής, χαλκουργίας και ιδιαίτερα τα προϊόντα του κάμπου των Σερρών στην κεντρική Ευρώπη. Παρήγαγαν πολλά και καλά προϊόντα, με πρώτο το βαμβάκι. Ο J V. Arasi σε έκθεση του γράφει στις 24-4-1777 για το εμπόριο των Σερρών ότι ήταν απέραντο εξαιτίας της σημαντικότατης και αξιοσημείωτης παραγωγής βάμβακος που έφθανε στα έξι με επτά εκατομμύρια οκάδες ετησίως. Τα δύο τρίτα αυτής της παραγωγής στέλνονταν από τις Σέρρες στη Γερμανία, στη Βενετία, στην Πολωνία και στην Ευρωπαϊκή Τουρκία δια ξηράς, με τα περίφημα καραβάνια, και δια θαλάσσης από τους κόλπους του Ορφανού, της Θεσσαλονίκης και του Δυρραχίου, το δε υπόλοιπο το επεξεργάζονταν μόνοι τους στα κλωστοϋφαντουργία των Σερρών.

Σερραίοι έμποροι ίδρυσαν στις παραπάνω χώρες εμπορικά καταστήματα με διεθνή προβολή. Τα κράτη της Ιταλίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας και Αυστροουγγαρίας μέχρι το 1913 είχαν προξενεία στις Σέρρες, διότι θεωρείτο αξιόλογη πόλη στη διεθνή πολιτική και στο εμπόριο. Σερραίοι έμποροι μετανάστευσαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Συνεργάστηκαν εκεί με τις Ελληνικές παροικίες και βοήθησαν στην ανάπτυξη της οικονομικής κίνησης της Ευρώπης με τις Σέρρες. Ίδρυσαν σ' αυτές ελληνικά σχολεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Δεν ξέχασαν τη γενέτειρα τους σ' οποιοδήποτε μέρος της γης και αν βρέθηκαν. Μερικοί απ' αυτούς αναδείχτηκαν ευεργέτες όχι μόνο στα σχολεία και στα ιδρύματα των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης, αλλά και της πόλης των Σερρών. Συγκινείται κανείς όταν διαβάζει τα πολλά ονόματα των μεγάλων αυτών Σερραίων ευεργετών και τους ευγνωμονεί. Τα ονόματα τους μένουν ανεξίτηλα στην ιστορία της πατρίδας των.

Στις εξεγέρσεις και επαναστάσεις των Ελλήνων κατά των Τούρκων συμμετείχαν με ενθουσιασμό οι Σερραίοι. Θυσίασαν πολλούς νέους για την ελευθερία της πατρίδας. Μετά από κάθε επανάσταση επακολουθούσαν στις Σέρρες, σφαγές εξανδραποδισμοί, λεηλασίες, καταστροφές. Βρίσκονταν ανάμεσα στα τρία μεγάλα Τουρκικά στρατόπεδα, της Κωνσταντινουπόλεως, του Μοναστηρίου και της Θεσσαλονίκης και την κάθε επανάσταση τους την πλήρωναν με αίμα και καταστροφές. Στην επανάσταση της Μακεδονίας του 1821 ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς προσέφερε τα πάντα για να συγκρατήσει επί οκτώ μήνες τα στρατεύματα των Τούρκων στη Μακεδονία, προκειμένου να στερεωθεί η επανάσταση στη νότιο Ελλάδα για να λευτερωθεί. Οι Τούρκοι για να εκδικηθούν το Σερραίο Εμμανουήλ Παπά προγραμμάτισαν στις 8 Μαΐου 1821 γενική σφαγή των συμπατριωτών του Σερραίων. Σώθηκαν όμως με τη δυναμική επέμβαση και την έντονη διαμαρτυρία του μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθου προς τις τουρκικές αρχές της πόλης.

Πάντοτε άκμαζε το ελληνικό εθνικό φρόνημα στις Σέρρες. Στο Μακεδονικό αγώνα οι Σέρρες, με την ένθερμο συμμετοχή όλων των ορθοδόξων Ελλήνων, αναδείχτηκαν το κέντρο του αγώνα της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο πρόξενος της ελεύθερης Ελλάδας στην πόλη των Σερρών Σαχτούρης χαρακτήριζε τότε τις Σέρρες κέντρο εκπαιδεύσεως εθνικού φρονήματος.

Ο νομός των Σερρών, ήταν από τους αρχαιότατους χρόνους και παραμένει πάντοτε ακοίμητος φρουρός της Ελλάδος από το Βορρά και πηγή γεωργικού πλούτου και πολιτισμού, ακρόπολη του ελληνισμού.

Η απελευθέρωση της πόλεως Σερρών δεν επετεύχθη στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο διότι στις 24-10-1912 την κατέλαβαν οι Βούλγαροι ως δήθεν ελευθερωτές, αλλά ήταν κατακτητές. Εξαιτίας της απληστίας των Βουλγάρων, κηρύχτηκε ο Β' Βαλκανικός πόλεμος. Τότε λευτερώθηκαν οι Σέρρες. Οι Βούλγαροι κατά την οπισθοχώρηση τους στις 28 Ιουνίου του 1913 λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τις Σέρρες. Έκαψαν 4.050 οικίες, 1.000 καταστήματα και 100 γυναικόπαιδα ζωντανά. Θυσιάστηκε η πόλη των Σερρών στο βωμό της πατρίδας, σαν άλλη Ιφιγένεια, μέχρις ότου πετύχει ο Ελληνικός στρατός την ολοκληρωτική νίκη κατά του εχθρού. Επακολούθησε χολέρα που θέριζε τους Σερραίους. Οι Σερραίοι δεν απογοητεύτηκαν μπροστά στα ερείπια, την έλλειψη στέγης, τροφής, αλλά σε λίγα χρόνια αναγέννησαν και πάλι μέσα από τα ερείπια, τις στάχτες και τα συντρίμμια την πόλη και την περιφέρεια Σερρών και την κατέστησαν όπως και πρώτα ωραία ανθηρά, ακμάζουσα.

Στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και πάλιν ο νομός Σερρών έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο, διότι από το νομό Σερρών καταγόταν ο μεγάλος πολιτικός άνδρας της σύγχρονης ιστορίας του έθνους μας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος στο νομό Σερρών εκλεγόταν βουλευτής. Από βουλευτής του νομού Σερρών αναδεικνυόταν δραστήριος και δημιουργικός υπουργός πολλών υπουργείων. Επί των ημερών του αναδιοργανώθηκε μεταπολεμικώς η Ελλάδα σε πολλούς τομείς. Έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου πολιτεύματος. Σταθεροποίησε τη Δημοκρατία στην Ελλάδα. Ανασυγκρότησε τη χώρα μας οικονομικά, πολιτικά, διοικητικά, νομοθετικά, πολιτικά και έθεσε τα θεμέλια της προόδου αυτής. Παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις κατόρθωσε να εντάξει την Ελλάδα στην Ενωμένη Ευρώπη. Σ’ αυτόν οφείλουμε κατά μέγα μέρος την ένταξη μας. Η σημερινή ταχεία πρόοδος και πολιτιστική εξέλιξη της Ελλάδας οφείλεται στην προσφορά του καταγόμενου από το νομό Σερρών μεγάλου πολιτικού άνδρα Κωνσταντίνου Καραμανλή. Όσοι σκοπίμως το αγνοούν αυτό αρνούνται ότι ο νομός Σερρών είναι ο νομός της μεγάλης προσφοράς.

Ο πληθυσμός των κατοίκων των Σερρών πάντοτε ήταν αξιόλογος λόγω της εύφορης πεδιάδας των. Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για τον πληθυσμό του κατά τους πρώτους μ.Χ. αιώνες. Για να ανακηρυχθούν οι Σέρρες πρώτον ως επισκοπή από τον 5ο μ.Χ. αιώνα, δεύτερον ως μητρόπολη υπαγόμενη στο πατριαρχείο τον 8ο μ.Χ. αιώνα και τρίτον για να τη χαρακτηρίζει ο Ιεροκλής τον 6ο μ.Χ. αιώνα ως τη σημαντικότερη πόλη της εβδόμης επαρχίας του Ιλλυρικού σημαίνει ότι ήταν μεγαλούπολη³⁰.

Μεγάλη ανά τους αιώνες υπήρξε η διακύμανση του πληθυσμού του νομού Σερρών επειδή υφίστατο πολλές επιδρομές εχθρών, εξανδραποδισμούς, σφαγές λεηλασίες, πυρπολήσεις που αποδεκατίζετο σε μεγάλο βαθμό. Στην επιδρομή του Ιωαννίτση το 1206 αναφέρει ο Ακροπολίτης³¹ ότι οι Σέρρες κατάντησαν από άποψη πληθυσμού μικρή κωμόπολη.

Οι πληθυσμιακές απογραφές της τουρκοκρατίας για λόγους φορολογίας, βάσει του αριθμού των οικογενειών κ.λ.π. δεν μας παρέχουν ακριβή στοιχεία για τον ακριβή πληθυσμό του νομού Σερρών.

Ο Παπαγεωργίου³² το 1894 γράφει ότι «Αι Σέρραι έχουσι νυν 28.000 (κατοίκους), Τούρκους μεν 13.500, Έλληνες δε 13.000, Εβραίους 1.100 και Αθίγγανους 400».

Μετά από την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας στην απογραφή του 1928 ο πληθυσμός ολοκλήρου του νομού ανήλθε στις 181.457 κατοίκους, της δε πόλεως Σερρών σε 29.640 κατοίκους. Από τότε και εξής, πλην της δεκαετίας του 1940-1950, μέχρι το 1961 ο πληθυσμός του νομού Σερρών ηύξανε κανονικά. Στην απογραφή του 1961 ανήλθε στις 248.041 κατοίκους. Από τότε και εξής, λόγω της αστυφιλίας σε μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας και της μετανάστευσης στο εξωτερικό μειώνεται ανησυχητικά ο πληθυσμός του νομού Σερρών. Στην απογραφή του 1991 κατήλθε στις 192.828 κατοίκους, δηλαδή όσους είχε το 193033. Στην απογραφή του 2001 ο πληθυσμός του ανήλθε στις 200.116. Στα δέκα χρόνια έχουμε αύξηση πληθυσμού 7.285 κατοίκους. Το συμπέρασμα είναι ότι ο πληθυσμός του νομού Σερρών δεν αυξάνει κανονικά διότι δεν υπάρχουν κίνητρα παραμονής των κατοίκων στον ακριτικό αυτό νομό.

Από τα παραπάνω διαπιστώσαμε ότι η πανάρχαια πόλη και η περιφέρεια των Σερρών έχουν μακρά, λαμπρά, ένδοξη ιστορία. Οι κάτοικοι του νομού Σερρών από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν εργατικοί, δραστήριοι, γενναίοι με ακμαίο το εθνικό τους φρόνημα σ' όλες τις ιστορικές εποχές. Συνέχισαν τον καλό αγώνα με πολύ δυσμενείς συνθήκες πολέμων, σκλαβιάς, φοβερών σφαγών, εξανδραποδισμών, λεηλασιών, πυρπολήσεων, καταπιέσεων, ποικίλων στερήσεων και κακουχιών για να μας παραδώσουν την πόλη και την περιφέρεια Σερρών ζωντανή, ακμαία, πλούσια σε παραγωγή, σε εμπόριο, σε παιδεία και γενικά αναπτυγμένη σ' όλους τους τομείς. Εμείς που προερχόμεθα ή μένουμε μόνιμα σ' αυτόν το νομό με πολύ καλύτερες συνθήκες έχουμε καθήκον να συνεχίσουμε πάση θυσία τον ευγενή αγώνα της προόδου του νομού Σερρών για να φανούμε αντάξιοι συνεχιστές της ιστορίας του τόπου αυτού.

1.   Το παρόν κείμενο αποτελεί εισήγηση στο 1ο Συνέδριο Αποδήμων Σερραίων που διενεργήθηκε από τη Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Σερρών σε συνεργασία με την Τ.Ε.Δ.Κ. Ν. Σερρών και το Σ.Α.Ε. στο Λιθότοπο Σερρών στις 26-27 Αυγούστου 2000.

2.   Ευ. Στράτη, Ιστορία της πόλεως Σερρών, Εισαγ. Π. Σαμσάρη, έκδ. Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών, Σέρρες 20003, σ. 9. Π. Πέννα, Ιστορία των Σερρών, Αθήναι 1938, σ. 11.

3.   Ν. Νικολάου, Σκαπανείς της ιστοριογραφίας και προβλήματα της ιστορίας των Σερρών, Θεσσαλονίκη 1964, σ. 27.

4.   Ηροδότου, Ε, 12-17, 23-24, Η, 115 κ.λ.π.

5.   Θουκυδίδη, Β,ΙΟΙ, Δ,102, 108-109, Ε,2, 6-17, 21, 26 κ.λ.π.

6.   Τ. Λίβιου, Γ,77, 45, 4 κ.λ.π.

7.   Ομήρου, Ιλιάδα, Β,148-150, Ζ,140, Κ,134.

8.   Αισχύλου, Ικέτιδες, 150-159, 250-259.

9.   Ευριπίδη, Ρήσος, 422.

10. Στράβωνος, Ζ, 11,36-41.

11. Ηροδότου, Ε, 13.

12. Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου 27 (1972) 574-575, 38 (1983) 332, 39 (1984)

13. Ευ. Στράτη, Ιστορία της πόλεως Σερρών, ό.π.

14. Γ. Καφταντζή, Ιστορία της πόλεως Σερρών και της περιφερείας της, τόμ. Β΄, Σέρρες 1972, α 78-79.

15. Γ. Μπακαλάκη, Μακεδονικόν Ημερολόγιον Ν. Σφενδόνη, Θεσσαλονίκη 1957, σ. 253-257.

16. Ν. Νικολάου, ό.π., σ. 29. Γ. Καφταντζή, ό.π., σ. 75-78.

17. Π. Παπαγεωργίου, Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί τας Σέρρας και η μονή του Ιωάννου του Προδρόμου, έκδ. Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών, Θεσσαλονίκη 1988, σ. 12.

18. Κ. Παπακυριάκου, Σύντομος οδηγός τον αρχαιολογικού Μουσείου Σερρών, Σέρραι 1978.

19. Στ. Δαδάκη, «Η βυζαντινή οχύρωση των Σερρών», Πρακτικά Α Διεθνούς Συνεδρίου Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την αρχαία στη μεταβυζαντινή κοινωνία, τόμ. Α΄, Σέρρες 1998, σ. 175-196. Γ. Καφταντζή, Ιστορία της πόλεως Σερρών και της περιφερείας της, τόμ. Γ΄, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 106-108.

20. Γ. Καφταντζη, ό.π., τόμ. Γ΄, α 110-111.

21. Ηροδότου, Ε, 12-16.

22. Διόδωρου, XVI, 8.

23. Εγκυκλ. Λεξικό Ελευθερουδάκη, τόμ. 12ος, σ. 614-615.

24. Αρριανού, Ι, 7,5. 14-15 και Π, 7,9, III, 13. Ο Μ. Αλέξανδρος προ της εν Ισσώ μάχης είπε ότι «μπροστά στα ασυνήθιστα σε κόπους και μαλθακότητα γένη της Ασίας θα αντιταχθούν οι Παίονες και οι Αγριάνες, οι πιο εύρωστοι και οι πιο μαχιμότεροι άνδρες της Ευρώπης».

25. Τ. Λίβιου, 45,4.

26. Ευτροπίου, 4,6,36.

27. Συνέκδημος, έκδ. Honigmin, Ε, 14-15.

28. Γ. Καφταντζή, ό.π., τόμ. Γ΄, σ. 151-165. Καντακουζηνού, 1,52-53, ο. 262. 11,39, 542, 8.

29. Γ. Καφταντζή, Η Σερραϊκή χρονογραφία του Παπασυναδινού, έκδ. Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης, 1989.

30. Γ. Καφταντζή, ό.π., τόμ. Γ΄, σ. 102.

31. Ακροπολίτου, 44,80-82 «Έπεί δε αι Σέρραι πάλαι μεν υπήρχε πόλις μεγίστη, ο δε Βούλγαρος Ιωαννίτσης μετά των λοιπών Μακεδονικών πόλεων και ταύτης πολιορκήσας κατήρειψεν, ώς κώμη τότε ετύγχανε».

32. Π. Παπαγεωργίου, ό.π., σ. 1.

33. Ν. Τζελέπη, «Η εξέλιξη του πληθυσμού του νομού Σερρών από το 1913 μέχρι το 1991», Σερραϊκά Χρονικά 10 (1989) 137-160 και 12 (1996) 151-178.

Κυριάκος Παπακυριάκου
Σέρρες 2006