Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών στεγάζεται από το 1970 στο Μπεζεστένι, κλειστή στεγασμένη αγορά του β' μισού του 15ου αι. Η σημερινή χρήση του κτιρίου ήρθε να καλύψει την επιτακτική ανάγκη αρχικά της συγκέντρωσης και, κατά δεύτερο λόγο, της έκθεσης των αρχαιολογικών ευρημάτων της πόλης και της περιφέρειας του νομού. Τον αρχικό πυρήνα της συλλογής του μουσείου αποτέλεσαν δύο μικρές συλλογές. Η μία, την οποία φιλοξενούσε στα υπόγεια του το παλιό Α' Γυμνάσιο Αρρένων Σερρών, συνίστατο κυρίως από ανάγλυφα και επιγραφές, ενώ η δεύτερη παραχωρήθηκε από τον Γεώργιο Καφταντζή. Στα χρόνια που ακολούθησαν το ενδιαφέρον για την περιοχή της Μακεδονίας και η συνεπαγόμενη ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας εμπλούτισε τη συλλογή του Μουσείου με ευρήματα αντιπροσωπευτικά για όλες τις χρονικές περιόδους και από όλη σχεδόν την έκταση του νομού. Ψηφιδωτό του Απόστολου Ανδρέα 12ος αι. Οι πρώτες πληροφορίες για την προϊστορία της περιοχής προήλθαν από τις παρατηρήσεις και τις έρευνες, επιφανειακές και ανασκαφικές, των επιστημόνων που συνόδευαν τα συμμαχικά στρατεύματα στη Μακεδονία κατά τη διάρκεια τον Α' παγκοσμίου πολέμου. Μέσα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 συμπεράσματα όσον αφορά στην οικιστική, στην ιδεολογία, στην καθημερινότητα του προϊστορικού ανθρώπου προσέθεσε η επιφανειακή έρευνα του Μιχάλη Φωτιάδη στην πεδιάδα Χρυσού Πενταπόλεως, και οι ανασκαφές - σωστικού χαρακτήρα - σε προϊστορικούς οικισμούς της Δήμητρας, Μέσης και Ύστερης Νεολιθικής, της Πεντάπολης, Πρώιμης Εποχής Χαλκού και του Σ. Σ. Αγγίστας, Ύστερης Εποχής Χαλκού. Από το 1993 ανασκάπτεται συστηματικά ο προϊστορικός οικισμός Προμαχών Topolnica στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Από την ανασκαφή του οικισμού προέρχεται ένα πλήθος ευρημάτων, εντυπωσιακό σε αριθμό και ποικιλία: πήλινα αγγεία και ειδώλια, λίθινα και οστέινα εργαλεία, κοσμήματα από πηλό, όστρεα και οστά, διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όλα αντιπροσωπευτικά για την Ύστερη Νεολιθική στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας. Από τις πόλεις που άκμασαν στην ευρύτερη περιφέρεια των Σερρών κατά τους ιστορικούς χρόνους λίγες μόνο αναφέρονται στις γραπτές πηγές. Η ανασκαφική έρευνα έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για την πορεία τους στο χρόνο, την οικονομία, τη θρησκεία, την καθημερινή ζωή. Η Σίρις ή Σίρρα, πόλη που επιβίωσε χωρίς διακοπή από τους αρχαϊκούς χρόνους έως σήμερα, διατηρώντας και το όνομα της, αντιπροσωπεύεται με ευρήματα κυρίως ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, εποχές μεγάλης ακμής γι' αυτήν. Ενδεικτικά αναφέρονται επιγραφές του 1ου-2ου αι. μ.Χ., γυάλινα και πήλινα αγγεία από υστερορωμαϊκό τάφο, ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες με ανάγλυφες παραστάσεις από εργαστήριο που άκμασε στην περιοχή κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Από τον μητροπολιτικό ναό των Αγίων Θεοδώρων προέρχονται οι ξεχωριστές ανάγλυφες μαρμάρινες εικόνες του Χριστού Ευεργέτη και της Παναγίας και το εντοίχω ψηφιδωτό του Απόστολου Ανδρέα, από τα χαρακτηριστικότερα εκθέματα του Μουσείου. Η ανασκαφική έρευνα σε νεκροπόλεις δυτικά του Στρυμόνα αποκάλυψε πλούσια ευρήματα που υποδεικνύουν πυκνές σχέσεις, εμπορικού μάλλον χαρακτήρα, με πόλεις της Νότιας Ελλάδας από τα τέλη του 6ου αιώνα. Συχνή είναι η παρουσία αττικών ερυθρόμορφων αγγείων του 4ου αι. Ξεχωρίζουν πλαστική οινοχόη με μορφή κεφαλής γυναίκας και μικρός καλυκωτός κρατήρας με παράσταση Έρωτα που καταδιώκει γυναίκες από τη Βέργη, ο κρατήρας με παράσταση του Διονύσου και της συνοδείας του από το Καλόκαστρο και η υδρία με διονυσιακή παράσταση από το Ζερβοχώρι. Αττική ερυθρόμορφη υδρία του τέλος του 5ου π.Χ. αι. από το Ζερβοχώρι. Η αρχαία πόλη στην περιοχή της Τερπνής ιδρύεται από το τέλος των αρχαϊκών χρόνων αλλά γνωρίζει μεγάλη άνθηση στα ρωμαϊκά χρόνια, όταν στο κέντρο της κτίζεται ρωμαϊκή βασιλική. Εντυπωσιακά είναι τα έργα πλαστικής που προέρχονται από δημόσια κτίρια. Οι εκτεταμένες, ανάσκαψες στην αρχαία Τράγιλο και το νεκροταφείο της έχουν φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα που μαρτυρούν την ιστορική της πορεία από τα τέλη του 6ου αι. έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αι. όταν καταστρέφεται από εχθρική επιδρομή και εγκαταλείπεται. Από ιερό αφιερωμένο σε γυναικεία θεότητα προέρχεται πλήθος πήλινων ειδωλίων και αναθημάτων, ενώ από την έρευνα οικιών συλλέχτηκαν αντικείμενα της καθημερινής ζωής. Ανάμεσα στα ευρήματα του νεκροταφείου και στα αττικά αγγεία ξεχωρίζει ερυθρόμορφη πελίκη του "ζωγράφου του Προνόμου" με παράσταση γιγαντομαχίας. Σε αρχαϊκούς τάφους αρκετά συχνή είναι η ανεύρεση χάλκινων κοσμημάτων τοπικής παραγωγής, χρυσών επιστομίων και όπλων. Από την Άργιλο, αποικία των Ανδρίων του 7ου αι. π.Χ., στο Μουσείο Σερρών φιλοξενούνται ταφική κλίνη και θυρόφυλλα από μακεδονικό τάφο και ευρήματα από το νεκροταφείο του 5ου αι. π.Χ. Πρόκειται για μυροδοχεία, ειδώλια, χάλκινες στλεγγίδες και σιδερένια όπλα, αντικείμενα πολύτιμα που συνόδευαν ταφές ενηλίκων και παιδιών. Τα περισσότερα πήλινα αγγεία αποτελούν προϊόντα αττικών εργαστηρίων που μέσω θαλάσσης ταξίδεψαν έως τις εκβολές του Στρυμόνα. Σύνολο μαρμάρινων αγαλμάτων θεών ελληνιστικής εποχής, εξαιρετικής τέχνης, από την περιοχή της αρχαίας πόλης τον Σ. Σ. Αγγίστας υποδεικνύει τη σημασία της πόλης που στην αρχαιότητα αποτελούσε κομβικό σημείο της οδού που ένωνε τους Φιλίππους με τη Σίριν και την Ηράκλεια Σιντικής. Στην αρχαία Γάζωρο, γνωστή για τη λατρεία της Γαζωρίας Αρτέμιδας στα ρωμαϊκά χρόνια, έχουν βρεθεί επιγραφές και ψηφίσματα που προσφέρουν πληροφορίες σημαντικές για την ιστορία της και για την οργάνωση της κατά την ελληνιστική περίοδο και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Έχουν ανασκάψει αρχαϊκοί, κλασσικοί και ελληνιστικοί τάφοι με πλούσια κτερίσματα: όπλα, νομίσματα, πήλινα αγγεία και κοσμήματα. Η αρχαία πόλη στην περιοχή του Νέου Σκοπού που φαίνεται να ακμάζει από το τέλος των αρχαϊκών και σε όλη τη διάρκεια των κλασσικών και των ελληνιστικών χρόνων έχει δώσει σπάνια ευρήματα: δείγματα πλαστικής υψηλής καλλιτεχνικής αισθητικής, επιγραφές, κεραμική εισηγμένη και τοπικής παραγωγής. Μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο ελληνιστικών χρόνων. Αρχαία πόλη Νέου Σκοπού Το Σιδηρόκαστρο που, κατά μία άποψη, ταυτίζεται με την Ηράκλεια Σιντικής ανασκαφικά έχει ερευνηθεί ελάχιστα. Η πλούσια συλλογή επιτύμβιων στηλών από το ρωμαϊκό νεκροταφείο της πόλης και μερικές επιγραφές δηλώνουν την παρουσία μίας σημαντικής κατά την αρχαιότητα πόλης. Σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών ασφυκτιά από το πλήθος των ευρημάτων που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Τα ευρήματα από την αρχαία Αμφίπολη και την περιοχή της (αρχαία Άργιλος και Ηιώνα) έχουν συγκεντρωθεί και εκτίθενται στο τοπικό Μουσείο, ενώ του υπολοίπου νομού βρίσκονται στις Σέρρες. Πολλά από αυτά έχουν παραδοθεί μετά από την τυχαία ανεύρεση τους, ενώ τα περισσότερα πλέον αποτελούν ευρήματα ανασκαφών των τριών τελευταίων δεκαετιών. Μαγδαληνή Βάλλα