Νίκος Δαββέτας Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2013, σελ. 217, τιμή 13,30 ευρώ Οταν εν έτει 1952 θα ξεκινήσει η μεγάλη πανευρωπαϊκή εκστρατεία για τη ματαίωση της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη, ο Πάμπλο Πικάσο θα σπεύσει (παρακινημένος από τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας) να φιλοτεχνήσει ένα σκίτσο του που ανατυπωμένο σε χιλιάδες κόπιες θα κάνει γρήγορα τον γύρο του κόσμου. Το σκίτσο αυτό αποτελεί το κεντρικό εύρημα του καινούργιου μυθιστορήματος του Νίκου Δαββέτα, που έχει σαφώς αστυνομική υφή και δεν χαρακτηρίζεται τυχαία «πολιτικό νουάρ». Ο Αντώνης Καμμιλής, ένας συγγραφέας της Διασποράς που γράφει στα γαλλικά αλλά δεν έχει την παραμικρή αναγνώριση ούτε στη Γαλλία ούτε στην Ελλάδα, βρίσκεται δολοφονημένος στο σπίτι του στο Παρίσι και το πρώτο για το οποίο διερωτώνται η βαφτισιμιά του και η Αστυνομία είναι αν ο θάνατός του συνδέεται με το ότι είχε στην κατοχή του προσχέδια του σκίτσου του Μπελογιάννη. Μέσα από μια εξαιρετικά δαιδαλώδη διαδρομή, η οποία ορισμένες φορές εμπλέκει στη δράση περισσότερα πρόσωπα απ' όσα μοιάζουν δραματουργικώς αναγκαία, ο Δαββέτας ξετυλίγει μια περιπέτεια για την ελληνική Αριστερά σε δύο χρόνους.

Σε ένα πρώτο επίπεδο ανατρέχει στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και στα σκοτεινά απόνερα του Εμφυλίου, όταν τα μέτρα επιεικείας του Πλαστήρα για τους κομμουνιστές δεν κατάφεραν να γλιτώσουν τον Μπελογιάννη και τους συντρόφους του από τη θανατική καταδίκη. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ο συγγραφέας σταθμεύει στην εποχή του Μάη του '68 και στο βαρύ ιδεολογικό κλίμα της, με τον Καμμιλή να εμπλέκεται κατά απολύτως αδιαφανή τρόπο στην αποκάλυψη μιας ελληνικής γιάφκας στο Παρίσι (παραπομπή σε ένα πραγματικό γεγονός της προϊστορίας της «17 Νοέμβρη»). Να οφείλεται εκεί η δολοφονία του; Και αν έχει σχέση με εντελώς διαφορετικά κυκλώματα και με τη δική του εξέλιξη σε λαθρέμπορο έργων τέχνης - κρατώντας το συγγραφιλίκι μόνο ως κορνίζα για τις παράνομες δραστηριότητές του; Η απάντηση δεν θα δοθεί παρά στις τελευταίες σελίδες: θα βγει στην επιφάνεια ένα διπλό μυστήριο για την αποκωδικοποίηση του οποίου θα χρειαστεί να συμβάλουν οι ιστορίες τόσο της γενιάς του Μπελογιάννη όσο και εκείνης του Καμμιλή. Διάτρητες ιδεολογίες Εχω ξαναγράψει ότι ο Εμφύλιος και η Αριστερά είναι για τον Δαββέτα ένα μαύρο πανηγύρι σκιών και φαντασμάτων, ενώ η Ιστορία εκπροσωπεί για τους πρωταγωνιστές του όχι την αιτιώδη τάξη των πραγμάτων αλλά απλώς μια ατυχή αφετηρία. Οπως στο Θήραμα (2004), στη Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (2006) και στην Εβραία νύφη (2009) οι αριστεροί του Εμφυλίου καταρρέουν υπό το βάρος της καθημερινής τους αφάνειας, της υπαρξιακής τους κατασπατάλησης και της ηθικής αναξιοπιστίας τους, έτσι και στον Ζωγράφο του Μπελογιάννη οι δύο πρωταγωνιστικές γενιές θα πάνε τελείως στα χαμένα.

Η βγαλμένη από την καρδιά της εμφύλιας σύγκρουσης γενιά του Μπελογιάννη θα στηθεί στον τοίχο για μια εκ των προτέρων διαψευσμένη υπόθεση, ενώ η γενιά του '68 θα κατρακυλήσει από το βάθρο της επανάστασης στο αντί παντός τιμήματος κυνήγι του κέρδους. Οσο για τους νεότερους, τη βαφτισιμιά του Καμμιλή και τον ιστοριοδίφη ο οποίος θα αναλάβει να τη βοηθήσει στην εξιχνίαση του φόνου, θα παρακολουθήσουν το ιστορικό παρελθόν σαν ένα σχεδόν σβησμένο ίχνος, ή και ακόμη χειρότερα: σαν να παρίστανται θεατές σε μια ταινία με παντελώς άγνωστη γλώσσα και χωρίς υποτιτλισμό. Ο Δαββέτας παντρεύει δίχως δυσκολία το αστυνομικό με το ιστορικό μυθιστόρημα, περνάει με ευχέρεια από το ένα χρονικό επίπεδο αφήγησης στο άλλο, διαθέτει σφιχτοδεμένη πλοκή, που δεν διασπάται εν τέλει από το υπεράριθμο των προσώπων, και έχει δουλέψει με προσοχή τους χαρακτήρες του. Αποφεύγοντας τα εξαντλητικά ψυχολογικά πορτρέτα, στήνει τα κοντινά πλάνα των ηρώων του από τη σωστή απόσταση: τα πλησιάζει μόνο ώσπου να συνδέσει τον ατομικό κόσμο τους με τον κοινωνικό ρόλο τους και τον ιστορικό τους περίγυρο. Το μήνυμα παραμένει πικρό: οι ιδεολογίες υπήρξαν εξαρχής διάτρητες και οι άνθρωποι ήταν πάντοτε βαθιά χαλασμένοι. Οσοι δεν κατόρθωσαν να χαλάσουν είναι γιατί σκοτώθηκαν νωρίς. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, ΒΗΜΑ, βιβλία, 12/05/13