Το Μυστικό της Έλλης Κριτική της Μικέλας Χαρτουλάρη Το αντίδοτο του Γρηγοριάδη Τι ωφελεί ο έρωτας στην Ελλάδα της κρίσης; Όπως ο Χέλντερλιν φιλοσοφούσε μετά τη Γαλλική Επανάσταση πάνω στο ερώτημα «τι ωφελεί η ποίηση σε χαλεπούς καιρούς;», έτσι και το καινούργιο μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, το «Μυστικό της Έλλης» (Πατάκης), θα έλεγε κανείς πως μεταφέρει έναν ανάλογο προβληματισμό από το πεδίο της τέχνης και της δημιουργίας στο πεδίο της καρδιάς και του χαρακτήρα που δοκιμάζονται και αλέθονται σήμερα ενώ η κοινωνία αποσυντίθεται. Το υλικό του είναι ένα κοινότοπο ερωτικό τρίγωνο που όμως εξελίσσεται με αναπάντεχο τρόπο και παίρνει ιδιαίτερες προεκτάσεις, εξαιτίας της βαθιάς επίδρασης που έχει στον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων η ελληνική εκδοχή της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Από αυτήν την άποψη, το «Μυστικό της Έλλης» συνομιλεί μέσα από την πραγματικότητα του 21ου αιώνα με τον «Έρωτα στα χρόνια της χολέρας» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και μέσα από ένα στενότερο πλαίσιο με τα μυθιστορήματα του Φίλιπ Ροθ. Ο 55χρονος Γρηγοριάδης παίρνει τη σκυτάλη από τη συλλογή διηγημάτων «Κάτι θα γίνει θα δεις» του Χρήστου Οικονόμου που πρώτος εμβάθυνε το 2010 στις παράπλευρες απώλειες της κρίσης, και εστιάζει το μυθιστόρημά του στη ζούγκλα των προσωπικών σχέσεων όπως αυτή διαμορφώνεται από τα «νέα μέτρα» στη ζούγκλα της Αθήνας. Η πρωταγωνίστρια του Γρηγοριάδη είναι μια πενηντάρα που μικροδείχνει. Δασκάλα γαλλικών στο πολυπολιτισμικό δημόσιο της γειτονιάς της, κουλτουριάρα με πλούσια ενδιαφέροντα και εμπειρίες που την ταξίδεψαν μέχρι το Παρίσι και το Ζαΐρ, έχει χορτάσει τους άνδρες και έχει αποφασίσει να ζήσει χωρίς αυτούς. Κι όμως ξεκινά μια παράξενη σχέση με έναν ωραίο άγνωστο, νεότερό της κατά είκοσι χρόνια, παντρεμένο και πατέρα ενός μικρού κοριτσιού στο οποίο θα καταλήξει να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα. Ο Αντώνης, άνεργος εργοδηγός, μένει στον Βοτανικό, η Έλλη στο Ρουφ, συναντιούνται στη λαϊκή αγορά και δένονται μέσα σε ένα κλίμα γενικευμένης ανασφάλειας, με την ανοχή της όμορφης αλλά νευρωτικής γυναίκας του. Εκεί στο κέντρο του Λεκανοπεδίου, ανάμεσα στις δυτικές συνοικίες και τις γραμμές του τρένου, σε μια περιοχή που κυλάει προς τη μιζέρια όπως και όλη η Ελλάδα, εκείνοι βρίσκουν έναν νέο ερωτικό κώδικα που παρακάμπτει τα κοινωνικά αδιέξοδα. Εκείνος δεν έρχεται να την αρπάξει ως άλλος Ιάσονας αλλά ζητάει την κατανόησή της ως ικέτης. Εκείνη, πάλι, ξεπερνά τα φεμινιστικά αντανακλαστικά και τις μονομανίες της και χαίρεται που την αναστατώνει και που τον βοηθά. Δεν την απασχολεί αν όσα κάνει για εκείνον δεν είναι προς το συμφέρον της. Τι σημαίνουν όμως αυτά όταν μια τεράστια φέτα της ελληνικής κοινωνίας - η μεσαία τάξη στην οποία και ανήκουν - κινδυνεύει να αφανιστεί; Όταν γύρω τους τόσοι άνθρωποι που ζούσαν από τον μισθό τους και δεν «έφαγαν» τίποτα μαζί με κανέναν, βρίσκονται ξεκρέμαστοι; Όταν η παραδοσιακή οικογένεια της Έλλης κλυδωνίζεται καθώς η αδελφή της ξεπουλά το σπίτι στο χωριό και μαζί τη διέξοδο του πατέρα τους; Όταν η νεαρή οικογένεια του Αντώνη δεν καταφέρνει να σταθεί στα πόδια της και αποτολμά τη μετανάστευση; Όταν οι ερωτευμένοι αντιμετωπίζουν καθημερινά τον νεοδαρβινισμό του καιρού μας; «Έξω από το πλαίσιο της κρίσης αυτή η σχέση θα ήταν μια συναισθηματική ιστοριούλα πολυτελείας και δεν θα με ενδιέφερε» μου έλεγε ο Θόδωρος Γρηγοριάδης. «Η κρίση δεν είναι απλώς ένα επίκαιρο ντεκόρ. Η κρίση ανατρέπει οικογενειακές και συναισθηματικές δομές, η οικονομική ανασφάλεια διαλύει κοινωνικούς ιστούς. Η Έλλη κοντράρεται με τη βάρβαρη πραγματικότητα, και αποδέχεται το τίμημα. Από εκεί που ζούσε χωρίς συναισθηματικές δεσμεύσεις, βρίσκεται να υιοθετεί μια οικογένεια μαζί με έναν εραστή. Σχεδόν προκαλεί το τέλος της σχέσης της αλλά απ’ την άλλη δένεται με τους γείτονές της. Περνά σε μια πιο ώριμη αυτάρκεια και διαλέγει μια γενναιόψυχη στάση αλληλεγγύης». και ο επαναπροσδιορισμός του έρωτα σε συνθήκες κρίσης Ο έρωτας στο μυθιστόρημα του Γρηγοριάδη προκύπτει, λοιπόν, «ως αντίδοτο στη σκύλευση των αξιών που έχει επέλθει τα τελευταία χρόνια». Δεν είναι μελοδραματικός ούτε ολέθριος. «Η Έλλη δεν είναι η ερωμένη που εισβάλλει στην οικογένεια του Αντώνη για να την καταστρέψει, αλλά για να τη φωτίσει», μου σχολίασε ο Γρηγοριάδης. Πράγματι, διδάσκει γαλλικά στο κοριτσάκι του, φροντίζει για την επανασύνδεση του Ιντερνετ στο σπίτι του, πληρώνει την εγγύηση για να βγει από τη φυλακή ο κουνιάδος του που βρέθηκε άδικα μπλεγμένος, εμψυχώνει τη γυναίκα του που από την πίεση των περιστάσεων καταρρέει μέσα στα νεύρα και στον κυνισμό. Είναι ο καλός άγγελος του εραστή της και όσων εκείνος αγαπά. Οι σχέσεις, με άλλα λόγια, ανάμεσα στους τρεις πόλους του ερωτικού τριγώνου επαναπροσδιορίζονται και ανοίγουν για να παρακάμψουν τις αντιξοότητες. Η αγωνία της παραπλάνησης και της προδοσίας των συναισθημάτων παραμερίζεται και εγκαθιδρύεται μια νέα ισορροπία που σέβεται τις επιλογές του καθενός όπως υπαγορεύονται από τη συνθήκη της κρίσης. Φυσικά αυτό δεν θα γίνει αυτόματα. Πρώτα θα τους κυκλώσουν τα αδιέξοδα της καθημερινότητας, επιβάλλοντας ένα άνοιγμα προς τις ουσιαστικές αξίες. Κι έτσι η Έλλη θα ξεπεράσει το σαράκι της ζήλειας και τη διανοουμενίστικη τάση της για αυτοανάλυση και εκλογίκευση που φρέναρε τα αισθήματά της. Κι ο Αντώνης, μπαίνοντας στον κόσμο της, θα ξαναβρεί τη γλώσσα του και την ευελιξία να διευθετήσει τη θέση του στην οικογένειά του χωρίς τύψεις. Ο Γρηγοριάδης χρησιμοποιεί στην αφήγηση τον εσωτερικό μονόλογο στο τρίτο πρόσωπο οπότε ο αναγνώστης παρακολουθεί όλες αυτές τις εξελίξεις μέσα από τα μάτια της πρωταγωνίστριας. Και εμπλέκεται στο σασπένς της σχέσης της παρακολουθώντας παράλληλα τα καινούργια μέτωπα που ανοίγουν στον κοινωνικό της περίγυρο - ανέχεια, ατομισμός, βία, ξενοφοβία, περιβαλλοντική υποβάθμιση, κατάρρευση της κοινωνικής πρόνοιας, ηθική παρακμή κ.ο.κ. Παρ’ όλα αυτά, η βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για έρωτα θα επικρατήσει. Το τίμημα θα είναι ακριβό, όμως οι πρωταγωνιστές θα δοθούν ο ένας στον άλλο προκειμένου να συνεχίσουν τον δρόμο τους με καθαρή συνείδηση. Στην καρδιά της Αθήνας Η «... Έλλη» είναι το τέταρτο αμιγώς γυναικείο μυθιστόρημα του Γρηγοριάδη. Αυτός ο συγγραφέας που έχει καταφέρει να δημιουργήσει επιτυχημένους γκέι χαρακτήρες, λ.χ. στο «Παρτάλι» (2001), καθώς και αμφιφυλόφιλους, όπως στο «Ο παλαιστής και ο δερβίσης» (2010), είχε διαλέξει γυναικείο προσωπείο και στον «Χορευτή στον ελαιώνα» (1996), στο «Αλούζα - Χίλιοι και ένας εραστές» (2005) και στη «Δεύτερη γέννα» (2009). Την ώρα που η πλειονότητα των ομοτέχνων του βολεύεται στους κυνικούς αρσενικούς πρωταγωνιστές, εκείνος ρισκάρει να εξερευνήσει τον ψυχισμό του γυναικείου φύλου. Το πολύ ενδιαφέρον σε τούτο το μυθιστόρημα είναι ο υπόγειος συσχετισμός που επιχειρεί ο συγγραφέας ανάμεσα στη νοοτροπία των χαρακτήρων και στον χώρο όπου κινούνται: η έμφαση δηλαδή στην υποβαθμισμένη καρδιά του Λεκανοπεδίου. Γεννημένος στο Παγγαίο Καβάλας, ο Γρηγοριάδης γνωρίζει καλά τους ξεχασμένους και περιθωριοποιημένους τόπους. Διότι δίδαξε αγγλικά σε γυμνάσια και λύκεια στο τριεθνές του Εβρου, στο Διδυμότειχο, στην Ξάνθη, στον Κορυδαλλό και στην Αγία Βαρβάρα Αιγάλεω, ώσπου αποσπάστηκε στις Σέρρες. Εκεί, στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, επί επτά χρόνια διοργάνωνε με επιτυχία λογοτεχνικά σεμινάρια. Και έχει δει ότι μπορείς να μάθεις να ζεις στην καρδιά του σκότους και όχι απλώς να επιβιώνεις. ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο: Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου 2012