«Το μανιφέστο της ήττας» είναι σίγουρα ένας από τους τίτλους που αντικατοπτρίζουν πλήρως το περιεχόμενο ενός μυθιστορήματος. Ένα μυθιστόρημα-μανιφέστο με ό,τι ένα τέτοιου είδους κείμενο μπορεί να κρύβει. Η Άντζελα Δημητρακάκη γράφει ένα κείμενο πυκνογραμμένο, πολυσέλιδο, εναντιούμενη με όλες τις συγγραφικές της ικανότητες στη σύγχρονη παρουσία του ατόμου ως μέλους της κοινωνίας και της κοινωνίας ως βασάνου του ατόμου. Το μυθιστόρημα αυτό είναι μια εξαιρετικά δοσμένη διαμαρτυρία εναντίον της υστερικής φιλοδοξίας των καλλιτεχνών, της περιρρέουσας σχιζοειδούς ατμόσφαιρας που διαπερνά, εκούσα άκουσα πολλές φορές, την ιστορία και τις δομές της Ευρώπης. Ας πάρουμε τα πράγματα με μία σειρά. Μια παρέα φοιτητών, κυρίως καλλιτεχνών, από όλη την Ευρώπη, φιλοξενείται στο εξοχικό ενός διάσημου, εκκεντρικού και βαθύπλουτου καλλιτέχνη, χωρίς ωστόσο να είναι παρών αυτός. Η ιστορία περιγράφεται από τη μόνη επιζήσασα των φοιτητών που, προκειμένου να πετύχει την ψυχοθεραπεία που της επέβαλε η γιατρός της, αποφασίζει να γράψει ένα μυθιστόρημα για να περιγράψει τι ακριβώς συνέβη και πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Στο Διάσημο Νησί, λοιπόν, έχουν συγκεντρωθεί οι χαρακτήρες του έργου, προσπαθώντας να πραγματώσουν τη ρήση του Αμερικανού Θεωρητικού Fredric Jameson, «η σκανδαλώδης ιδέα ότι οι αισθήσεις έχουν ιστορικότητα, είναι ένα από τα θεμέλια της δικής μας ιστορικότητας», γίνονται μέλη του παροξυσμού των ταξιδιών στη μυστηριώδη «Περιφέρεια». Επιπρόσθετα, με τη βοήθεια της διαφορετικής τους καταγωγής, παρμένης από τα τέσσερα σημεία της Ευρώπης, προσπαθούν να συνδεθούν με την ίδια τη Γηραιά Ήπειρο, να βρουν τα θεμέλιά της και να νιώσουν συνεχιστές ίσως της κοινής ευρωπαϊκής ιστορίας. Η κατανόηση των πολέμων και των διωγμών, η διαχείριση των επαναστάσεων, η κοινή και τελικά τόσο διαφορετική πορεία των ευρωπαϊκών λαών, τίθενται επί τάπητος και αξιολογούνται, αφού πρώτα αναλυθούν εις τα εξ ων συνετέθησαν. Επίσης, όπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο: «Το Μανιφέστο της Ήττας σκηνοθετεί ένα κωμικοτραγικό, ασεβές και συχνά μεταφυσικό μυθιστόρημα με θέμα [?] τις πολλαπλές επιστροφές του φασισμού στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα.» Το μυθιστόρημα της Δημητρακάκη, ενώ σε πολλά σημεία διαχέεται από μια πνιγηρή ατμόσφαιρα, καταφέρνει να διαπεράσει τα στεγανά της ευρωπαϊκής τέχνης και ιστορίας, παραμένοντας μυθιστόρημα. Την ίδια στιγμή που η επαναστατική διάθεση της συγγραφέως, τα επαναστατικά, λογοτεχνικά κλισέ της, συναντώνται παντού στο κείμενο, αυτό δε χάνει σε λογοτεχνική αξία. Από την άλλη, υπάρχει η ήττα. Ως ηττημένοι παρουσιάζονται οι φερώνυμοι ως δυνάμει διαμορφωτές της τέχνης, όπως επίσης οι ακόλουθοί τους αλλά και, με δυο λόγια, οι εξωφρενικές πολλές φορές διανοητικές διαδικασίες που χρησιμοποιούν για να παραγάγουν αριστουργήματα (σ? αυτό το σημείο, θεματική, εκλεκτική συγγένεια παρουσιάζει με το μυθιστόρημα «Η Κλάρα στο μισοσκόταδο» του Χ.Κ. Σομόθα, Πατάκης, μετ. Χρ. Θεοδωροπούλου). Ηττημένη φέρεται να είναι και η ίδια η φιλοδοξία, τελικά, η μανιώδης προσπάθεια να αφήσει ένας δημιουργός οποιασδήποτε τέχνης το στίγμα του σε ένα αιώνα που σβήνει, που κανείς δεν μπορεί ακόμα να τον αποτιμήσει, παρά μόνο να αξιολογήσει ενδείξεις και τεχνάσματα. Μήπως τελικά η ευρωπαϊκή ιστορία, έτσι όπως παρουσιάζεται, είναι ένα τέχνασμα; Σε τούτο το σημείο υπάρχει το σφάλμα του «Μανιφέστου της ήττας»: η αποσπασματική και πολλάκις μονόπλευρη τοποθέτηση της Δημητρακάκη απέναντι σε γεγονότα και σκέψεις, επιβεβαιώνει μεν τον τίτλο του μυθιστορήματος, αδικεί εντούτοις την ίδια στιγμή τις πανταχού παρούσες ιδεολογικές/πραγματολογικές αναλύσεις της. Αυτό, επιπλέον, συνεπικουρείται και από μια συγκεχυμένη και αμήχανη προσπάθεια της συγγραφέως να χειριστεί την, έτσι κι αλλιώς τεράστια, γνωστική της παρακαταθήκη. Ενώ δηλαδή διαθέτει ένα εύρος γνώσεων που είναι ήδη φιλτραρισμένες και καλά χωνεμένες, όταν παρουσιάζει εθνικοπολιτικές αντιθέσεις και ιδεολογικές διαμάχες, προτάσσει την ιδεολογική της αφοσίωση, με κίνδυνο σε κάποια ελάχιστα σημεία να καταντούν οι ήρωες φερέφωνά της, που ωστόσο δεν εξυπηρετούν την αφήγηση παρά μόνο το?μανιφέστο. Η επιρροή, ομολογημένη εξάλλου και από την ίδια τη συγγραφέα, από το «Μάγο» του Τζων Φώουλς (Εστία, μετ. Φαιδ. Ταμβακάκη) και από το «Πράσινο Σύννεφο: μια ιστορία για παιδιά από εφτά μέχρι εβδομηνταεφτά χρονών» του Α.Σ. Νηλ (Μπουκουμάνης, μετ. Τζένη Μαστοράκη), είναι πασιφανής σε όλο το μυθιστόρημα. Ωστόσο, οι αναλογίες και οι αναγωγές που η Δημητρακάκη προσφέρει, την καθιστούν μια πολλά υποσχόμενη συγγραφέα αλλά και μια πολλά υποσχόμενη κοινωνική αναλύτρια. [Η Άντζελα Δημητρακάκη γεννήθηκε το 1968 στη Μυτιλήνη. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και στα Πανεπιστήμια του Essex και του Reading στη Μεγάλη Βρετανία, όπου και ζει διδάσκοντας θεωρία της σύγχρονης τέχνης. Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα «Ανταρκτική» (Οξύ) και «Αντιθάλασσα» (Οξύ), τη συλλογή διηγημάτων το «Άνοιγμα της μύτης» (Οξύ) και τη νουβέλα «Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού» στην Ανθολογία «Athènes, le sable et la poussière» (Autrement και Ωμέγα)] Δημήτρης Αθηνάκης