Μερικά βιβλία κάνουν την έκπληξη εκεί που δεν το περιμένεις. Βλέπεις τον άγνωστο συγγραφέα, συνειδητοποιείς ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που γράφτηκε το 1960 και διαδραματίζεται στο Αφγανιστάν. Ο πρόλογος του Βρετανού συγγραφέα Τζέιμς Μικ, που μεγάλωσε στην Σκωτία, ωστόσο, σε βάζει σε υποψίες. Είχα παρουσιάσει ένα βιβλίο του («Τώρα αρχίζουμε την κάθοδό μας, Τόπος») που διαδραματιζόταν στις αντίστοιχες ζώνες πολιτικής και κινδύνου, μια παρόμοια περιπέτεια με το «Χάρις και εξιλέωση» σαράντα χρόνια μετά. Το μυθιστόρημα του Σκοτσέζου Ρόμπιν Τζένκινς, δεν έχει καμία απαίτηση να θεωρηθεί ένα λαμπερό λογοτεχνικό έργο, ωστόσο το διαβάζεις μια και έξω και το ξανασκέφτεσαι. Η ιστορία θαρρείς και έχει ξαναειπωθεί σε παλιότερα αφηγήματα της αγγλικής λογοτεχνίας: ένα διπλωμάτης στο Αφγανιστάν ψάχνει τα ίχνη ενός φιλικού του ιδιόμορφου ζευγαριού που έχει εξαφανιστεί. Οι αρχές επιμένουν ότι δολοφονήθηκαν σε ένα πρωτόγονο χωριό, πράγματι υπάρχουν ορισμένα αποδεικτικά στοιχεία. Όμως ο πεισματάρης Μακλάουντ ξεκινάει την προσωπική του πορεία με ένα Λαν Ρόβερ που θα το εγκαταλείψει στα ψηλά οροπέδια για να αναρριχηθεί στην κορυφή του κόσμου και να βρεθεί σε μια κοιλάδα όπου εκεί, έχει την υποψία ότι βρίσκονται ζωντανοί οι φίλοι του. Αν το σημείωμα αυτό έχει θέση προτροπής προς ανάγνωση, σταματάω εδώ. Παραθέτω την περιγραφή από την πορεία του: «Αλλά δεν ήταν φλογερό μονάχα το βουνό και το στερέωμα ΄πιο πολύ ήταν το κρύο και η μοναξιά-ή μάλλον, η σιωπή, που το κόκκινο χιόνι, το κρύο και η μοναξιά την όξυναν δραματικά. Τέτοια ήταν η σιωπή των απαρχών του κόσμου, πριν καν ο Θεός πάρει την απόφαση να τον δημιουργήσει. Τέτοια θα ήταν και η σιωπή και στο τέλος του κόσμου, αφού ο άνθρωπος πάρει την απόφαση να τον καταστρέψει» (σ. 199) Ο Μακλάουντ δοκιμάζεται στην ψυχή και στο πνεύμα. Έχει την αποφασιστικότητα του Μάρλοου, στην «Καρδιά του σκότους», θα φτάσει στα άκρα της προσωπικής του αναμέτρησης και με τα δικά του όρια και μυστικά. Κρίνει ό,τι αφήνει πίσω του, δεν κατανοεί τους δικούς του, δεν αφορίζει τους απολίτιστους –αν και οι περιγραφές των φυλών των αφγανών μόνον κολακευτικές για το ανθρώπινο είδος δεν είναι. Η αφήγηση αναρριχάται και η ψυχή καταδύεται. Στο τέλος όλα απομένουν αιωρούμενα. Οι άνθρωποι ωστόσο δοκιμάστηκαν για άλλη μια φορά. Η πολιτική διαχρονικά γκρεμοτσακίζεται στις εσχατιές του κόσμου. Αναμφίβολα έχουμε ένα επίκαιρο βιβλίο που σου αφήνει μια εντιμότητα μέσα στην διαπόμπευση του κόσμου που περιπλανάται και περιγράφει. Μερικές στιγμές μου ερχόταν στο μυαλό και το «Κιβώτιο» του ʼρη Αλεξάνδρου, ένα απόηχος στο μεταγενέστερο «Ονόματα» (1982, Εστία) του Ντον Ντελίλλο. Η Μιούριελ Σπαρκ, Σκοτσέζα επίσης και ίσως η καλύτερη ever της γενιάς της, το 1965 μια αντίστοιχη ιστορία αναζήτησης γράφει για τη Μέση Ανατολή («Οι πύλες του Παραδείσου, Ζαχαρόπουλος»). Έτσι είναι πάντως, η καλή λογοτεχνία λογοπλέκεται και συγγενεύει στις δεκαετίες του σύγχρονου μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας Ρόμπιν Τζένκινς των είκοσι βιβλίων (1912-2005) σπούδασε φιλολογία στη Γλασκόβη, έζησε στην Καμπούλ και στην ʼπω Ανατολή διδάσκοντας αγγλικά στο Βρετανικό Συμβούλιο. Να τον ξαναβρούμε.