Κανείς βιβλιόφιλος, βιβλιομανής ή απλός αναγνώστης δεν μπορεί να αισθάνεται επαρκής, όσο υπάρχει ο Ουμπέρτο Έκο. Μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, ακαδημαϊκός, συγγραφέας παιδικών βιβλίων, καθηγητής σημειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπαλόνια είναι μερικοί από τους τίτλους που επωμίζεται. Και το έργο του: μυθιστορήματα πετυχημένα, δοκίμια που εξαντλούν κάθε άποψη της σύγχρονης κουλτούρας και όπου η γλώσσα, τα σύμβολα, οι αναφορές του δημιουργούν ένα πλέγμα παρεμβάσεων, αινιγμάτων, αφηγηματικών επινοήσεων. Ο πολυμαθής Ουμπέρτο Έκο μοιάζει να γεννήθηκε μαζί με την εφεύρεση του βιβλίου, να ανατράφηκε μέσα σε δαιδαλώδεις βιβλιοθήκες και να επιβίωσε ρουφώντας την γνώση, το σαράκι και το μεδούλι των βιβλίων. Ο Ουμπέρτο Έκο δεν σπούδασε μέσα από τα βιβλία, υπήρξε ανάμεσά τους, υλοποιώντας τις φαντασιώσεις του Μπόρχες και τις διδαχές του Καλβίνο, επεκτείνοντας την Βιβλιοθήκη του Σύμπαντος. Στις «Αναμνήσεις επί χάρτου» συγκεντρώνει μικρά, πολύτιμα κείμενα που διερμηνεύουν αυτή την πλευρά του: του μανιακού βιβλιόφιλου, του Αρχιερέα της λατρείας του βιβλίου σε μια εποχή που μεταλλάσσεται η έντυπη μορφή του. Πρόκειται για μια συλλογή από διαλέξεις που έδωσε σε Εθνικές Βιβλιοθήκες, ομιλίες σε Εκθέσεις Παλαιού Βιβλίου, εισαγωγές που συμπεριλαμβάνονται σε αυτόνομα τομίδια διαφορετικών εκδόσεων όπως αλμανάκ βιβλιόφιλων και καλύπτουν χρονικά το διάστημα από τις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα μέχρι τις μέρες μας. Στο πρώτο μέρος, «περί βιβλιοφιλίας», αναπτύσσει τη θεωρία της φυτικής μνήμης, ενός τύπου μνήμης που οφείλεται στη επινόηση της γραφής και της επέτρεψε να προσωποποιηθεί. Το διάβασμα αποτελεί μια σωματική λειτουργία καθώς πνεύμα και σώμα προσαρμόζονται ως προς τον ρυθμό της ανάγνωσης. Αναπτύσσονται ακόμη οι έννοιες του βιβλιόφιλου, που αγαπάει τα βιβλία αλλά όχι κατά ανάγκη και το περιεχόμενο τους, του βιβλιομανούς, που κρατά ζηλότυπα το συλλεκτικό του πάθος κρυφό, της βιβλιοκλοπής, της βιβλιοκλασίας όπου κινδυνεύουν τα βιβλία από τον φονταμενταλισμό και την πυρά. Ο χειρότερος εχθρός του Έκο είναι εκείνος που θα τολμήσει να τον ρωτήσει «Διάβασες όλα αυτά τα βιβλία;» καθώς θα περιέρχεται μπροστά από τους σαράντα χιλιάδες τόμους της βιβλιοθήκης του. Αυτό ο άσχετος μάλλον αγνοεί ότι η βιβλιοθήκη δεν είναι απλώς ο χώρος της προσωπικής μνήμης αλλά της καθολικής. Στο δεύτερο μέρος, «HISTORICA», επικεντρώνεται σε σπάνιες εκδόσεις βιβλίων, στην αισθητική και στα κριτήρια του κάλλους που διέπουν τις μικρογραφίες. Σκύβει συγκινημένος πάνω από μινιατούρες του Μεσαίωνα προτείνοντας τρόπους ανάγνωσης και προσέγγισης των αριστουργημάτων. Μας ξεναγεί σε δυσπρόσιτα ράφια για να δούμε τα «Νησολόγια», τα έργα του Αθανάσιου Κίρχερ, με τις αποκρυπτογραφικές θεωρίες του, τις χειροποίητες Patrologie του αβά Μιν, που οι τόμοι τους θα γέμιζαν δυο σπίτια, με αποκορύφωμα την «υπόθεση Χανάου του 1609» με τις αινιγματικές απεικονίσεις του Amphitheatrum και τη δραματική αναζήτηση του χαμένου πρότυπου. Στο ξεκαρδιστικό τρίτο μέρος, «Τρελοί Λογοτέχνες και επιστήμονες», εκτίθενται όλες οι παρεκτροπές των ανθρώπων που εντρύφησαν στα βιβλία, λίστες διασήμων ανθρώπων και συγγραφέων που ξυλοκοπήθηκαν, παλαβοί λογοτέχνες, τρελοί αναγνώστες που δημιούργησαν σέκτες εμπνευσμένοι από βιβλία, συγγραφείς της τέταρτης διάστασης (που εκδίδονται ιδίοις αναλώμασιν), κάποιος Cetti που ξανάγραψε τους «Λογοδοσμένους» του Manzoni, μειώνοντας το ένα τρίτο των συλλαβών για να το συντομέψει, ένα βιβλίο διακοσίων σελίδων που σχολιάζει σαράντα μόλις ποιητικούς στίχους. Το βιβλίο του Έκο τελειώνει με τις «Ετεροτοπίες και Παραχαράξεις» προσωπικά, δημιουργικά, κείμενα που ουδόλως διαφέρουν από τις ιστορίες και τις παραδοξότητες των προηγούμενων δοκιμίων. Ο «Εσωτερικός μονόλογος ενός e-book» θυμίζει περιπέτεια του Τζόναθαν Σουίφτ στο ψηφιακό μέλλον, ενώ ο «Κώδικας Temesvar», μέσα σε λίγες σελίδες, εξοστρακίζει τον «Κώδικα Ντα Βίντσι» στην σκοτεινιά της αφέλειάς του. Αυτή είναι και η δύναμη του Ουμπέρτο Έκο: εκεί που άλλοι φτιάχνουν ξεθυμασμένους μάγους και αλχημιστές αυτός προτείνει την μαγεία της ανάγνωσης, την σοφία των κειμένων, εμφυσώντας στα βιβλία ψυχή και ανθρώπινο πνεύμα. Θεόδωρος Γρηγοριάδης Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2007