Συγγραφέας: Ευγενία Κεφαλληναίου Τίτλος: Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και το Κατηγορώ του Μπάϋρον Εκδότης: Ολκός Χρονολογία έκδοσης: 2003 Συμπληρώθηκαν ακριβώς δύο αιώνες αφότου ο Έλγιν αφαίρεσε την Καρυάτιδα από το Ερέχθειο και οι αδελφές της θρηνούν την αρπαγή της. Από την άλλη, τα κλεμμένα αγάλματα στην Αγγλία διαμαρτύρονται για τη μεταφορά τους στην αφιλόξενη και κρύα χώρα του βορρά, όπως καταμαρτυρεί ο Hardy. Για να σταματήσει η καταγγελία και η κατάρα του Μπάυρον να ακολουθεί τον Σκώτο, τη γενιά του και τη χώρα που τον γέννησε, είναι καιρός τα αρχαία να γυρίσουν στον τόπο τους. Με αυτό το πνεύμα η Ευγενία Κεφαλληναίου έγραψε το βιβλίο «Τα μάρμαρα του Παρθενώνα και το κατηγορώ του Μπάϋρον» στο οποίο περιλαμβάνεται το χρονικό της αφαίρεσης των αρχαιοτήτων από την Ακρόπολη των Αθηνών καθώς και τρία μέρη που σχετίζονται με την ανταπόκριση που είχε το γεγονός αυτό στους κύκλους της ευρύτερης διανόησης της Αγγλίας και της Ελλάδας. Έτσι, στο πρώτο μέρος περιλαμβάνεται ποίηση για τα μάρμαρα της Ακρόπολης από τον Λόρδο Μπάϋρον, τον Χάρντυ, τον Κωστή Παλαμά κ.α., στο δεύτερο μέρος προτάσεις Άγγλων αξιωματούχων για την επιστροφή των μαρμάρων της Ακρόπολης όπως της Βουλής των Κοινοτήτων και στο τρίτο μέρος κείμενα για την επιστροφή των μαρμάρων από τον Ραγκαβή, τον καβάφη, τον Σεφέρη κ.α.. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τη δημοσίευση του καταλόγου των Ελγινείων Μαρμάρων, Εκμαγείων και Σχεδίων καθώς και με άφθονο φωτογραφικό υλικό των Μνημείων. Πρόκειται για εμπεριστατωμένη και επιμελημένη έκδοση, επίκαιρη όσο ποτέ. Αναδημοσιεύουμε στην συνέχεια σχετικό κείμενο του δημοσιογράφου Δημήτρη Γκιώνη για τα Μάρμαρα της Ακρόπολης με αφορμή το βιβλίο της Ευγενίας Κεφαλληναίου: Παρουσίαση του βιβλίου από τον Δ. Γκιώνη Μια Βρετανή κυρία, που έσπευσε από τους πρώτους να επισκεφθεί το νέο Μουσείο Ακρόπολης, αφού δήλωσε τον θαυμασμό της, πρόσθεσε ότι καλώς απέσπασαν και κατέχουν οι συμπατριώτες της τα περίφημα Γλυπτά του Παρθενώνα, διαφορετικά, αν έμεναν εδώ, θα καταστρέφονταν. Με το άλλοθι λοιπόν της προστασίας, ένα άλλοθι που οι Βρετανοί πρόβαλαν σε όλες τις κατακτητικές αρπακτικές τους δραστηριότητες, κατακρατούν τα πολύτιμα κομμάτια ενός μνημείου, προκαλώντας το όνειδος ακόμα και επιφανών συμπατριωτών τους. Το χρονικό της λεηλασίας και της αρπαγής είναι λίγο-πολύ γνω¬στό. Ευκαιρίας όμως δοθείσης με τα εγκαίνια του νέου Μουσείου, που κατέρριψε ένα από τα ισχυρά επιχειρήματα των Βρετανών, ότι δηλαδή δεν έχουμε πού να τα βάλουμε, να θυμίσω μερικά στοιχεία από αυτή την αρπαγή, την οποία καμιά πλέον δικαιολογία δεν μπορεί να νομιμοποιήσει. Πολύτιμος πληροφοριοδότης, το βιβλίο «Τα Μάρμαρα του Παρ¬θενώνα και το Κατηγορώ του Μπάϋρον» της Ευγενίας Κεφαλληναίου (εκδ. Ολκός 2003) και, συμπληρωματικά, «Ο πυρετός των Μαρμάρων 1800-1820», επιμέλεια - εισαγωγή Γ. Τόλιας, μετάφραση Γ. Δεπάστας, Β. Λούβρου (εκδ. Ολκός 1996). Ο άρπαγας Πρώτα, δυο λόγια για τον άρπαγα λόρδο Έλγιν, ο οποίος, όντας πρεσβευτής της Αγγλίας στην Οθωμανική Πύλη από το 1799 ως το 1803, εκμεταλλευόμενος τη θέση του και τη μεγάλη επιρροή που ασκούσε η αγγλική πολιτική στην τουρκική κυβέρνηση, λόγω της στρατιωτικής βοήθειας που είχε προσφερθεί στην Τουρκία στον πόλεμο εναντίον των Γάλλων του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, κατόρθωσε να αποσπάσει φιρμάνι από τον σουλτάνο στις 6 Ιουλίου 1801, που του επέτρεπε την αφαίρεση αρχαιοτήτων από την Ακρόπολη. Το φιρμάνι του Καϊμακάν Πασά προς τις αρμόδιες τουρκικές αρχές της Αθήνας όριζε «να μην υπάρξει καμιά διακοπή, ούτε εμπόδιο στην εργασία τους από τον Δισδάρη ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Κανείς να μην αναμειχθεί με τα ικριώματα ή τα εργαλεία που μπορεί να χρειαστούν στις εργασίες τους. Και πως όταν θελήσουν να πάρουν μαζί τους θραύσματα πέτρας που φέρουν παλιές επιγραφές ή γλυπτά, να μην υπάρξει καμιά αντίρρηση». Με πλούσια δώρα προς τις τοπικές τουρκικές αρχές, ο Έλγιν ολοκλήρωσε το καταστροφικό του έργο σε διάστημα 18 μηνών, δηλαδή ως το τέλος του 1802. Ήταν τέτοια η καταστροφή που συντελέστηκε στο μνημείο ώστε όταν ο Δισδάρης είδε να κατεβάζουν και την τελευταία μετόπη, είπε δακρύζοντας στον επικεφαλής του συνεργείου: «Τέλος». Ας σημειωθεί ότι λόγω του σεβασμού που έτρεφαν οι Τούρκοι για τον Παρθενώνα, επειδή τον είχαν μετατρέψει σε τζαμί, τον αντιμετώπιζαν με θρησκευτική ευλάβεια. Το μέγεθος της καταστροφής ήταν τόσο μεγάλο ώστε ο Άγγλος περιηγητής Έντουαρντ Ντόντγουελ Κλαρκ, που υπήρξε μάρτυρας της σύλησης, γράφει στο οδοιπορικό του: «Είναι βέβαιο ότι οι καταστροφές που έγιναν στο μνημείο μέσα σ' ένα χρόνο ήταν μεγαλύτερες από όσες είχαν υποστεί σ' ολόκληρο τον 18ο αιώνα». Και: «Οι καταστροφές που σημειώθηκαν στον ναό (τον Παρθενώνα) ήταν μεγαλύτερες από εκείνες που είχαν υποστεί από το πυροβολικό των Βενετών». Για 35.000 αργύρια Σύμφωνα με τον αρχικό κατάλογο, ο αριθμός των αρχαιοτήτων που πήρε ο Έλγιν ανέρχεται, εκτός από μικρά αντικείμενα, σε 253 ανάγλυφα και αγάλματα. Το δε αντίτιμο που εισέπραξε πουλώντας τα στο αγγλικό κράτος ήταν 35.000 λίρες Αγγλίας. Και δεν είναι μόνο τα χρήματα, είναι και ο όρος, όλη η συλλογή να κρατείται αδιαχώριστη στο Βρετανικό Μουσείο και να ονομάζεται «Ελγίνεια Μάρμαρα». Για την καταστροφή του μνημείου έγραψαν ακόμα και άνθρωποι του Έλγιν, συμπεριλαμβανομένου του Ιταλού ζωγράφου Τζιοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι, που προΐστατο του συνεργείου, ο οποίος στην αλληλογραφία του προς αυτόν αναφέρει ότι «εκτελώντας τις εντολές του αναγκάστηκε να γίνει λίγο βάρβαρος». Στη γενική κατακραυγή να προστεθεί και η φωνή του λόρδου Μπάϋρον, που συνέπεσε να επισκεφθεί την Αθήνα την εποχή της καταστροφής του μνημείου. Αρκετές οι αναφορές στα γραπτά του και κυρίως στο μεγάλο του ποίημα (312 στίχοι) «Η κατάρα της Αθηνάς», όπου και η κατάρα της θεάς στον άρπαγα: «Η κατάρα μου ας ξεσπάσει πρώτα, ω συφορά του Πα στου κλέφτη το κεφάλι και σ' ακέρια τη γενιά του». Και πιο κάτω: «Ω! που ζώντας και που σκόνη, δίχως σχώριο να γροικήση Ν' ακολουθιέται η αχορτασιά του η ιερόσυλη με μίση Και η εκδίκηση, ως τον τάφο και πιο πέρα, τ' όνομα του Να το κυνηγά, στο πλάγι του μωρόδοξου Ηροστράτου Και σε φύλλα Λεκιασμένα και γραμμές που καίνε ας γίνη Ατελείωτα να στραφούν εμπρηστές ναών κ? Ελγίνοι Καταδικασμένοι αιώνια στο ανάθεμα κ? οι δυο τους» (μεταφ. Στέφανου Μύρτα, στο βιβλίο της Ευγενίας Κεφαλληναίου). Δημήτρης Γκιώνης Ελευθεροτυπία, Σάββατο 27 Ιουνίου 2009