Βάσεις δεδομένων, fan clubs ή στεγνή πληροφορία; Οι έλληνες λογοτέχνες και οι σελίδες γι' αυτούς - Γενικές παρατηρήσεις Παρακολουθώντας συχνά τη λογοτεχνική κίνηση στο, έτσι κι αλλιώς, φτωχό ελληνικό διαδίκτυο, έχει τύχει πολλές φορές να επισκεφτώ blogs ή sites που δημιουργήθηκαν με αφορμή κάποιον έλληνα πεζογράφο ή ποιητή. Αυτές οι σελίδες που δημιουργήθηκαν στο διαδίκτυο είχαν εν πολλοίς ως σκοπό την προβολή του έργου και του βίου του εκάστοτε λογοτέχνη, με παράλληλες αναρτήσεις συνεντεύξεων ή κριτικών που έχουν δημοσιευτεί και τον αφορούν. Ωστόσο, δύσκολα μπορεί κανείς να βρει μιαν ολοκληρωμένη βάση δεδομένων, τουλάχιστον που να μην την έχει ήδη συναντήσει σε χώρους -και εκτός- διαδικτύου. Θ' αναρωτηθεί εύλογα κανείς για τη χρησιμότητα και τη λογική αυτών των "αφιερωμάτων" σε συγγραφείς. Η απάντηση, όσον αφορά το διαδίκτυο πάντοτε, είναι η ανάγκη γι' αυτή την ελευθερία έκφρασης που γιγαντώθηκε ακόμη περισσότερο απ' τη στιγμή που αυτό έγινε εργαλείο προσβάσιμο στα χέρια όλων - ή σχεδόν όλων προς ώρας. Και ίσως αυτό είναι και το σημαντικότερο. Κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει την καταρχήν ανάγκη τού σύγχρονου ανθρώπου για έκφραση, εν προκειμένω λογοτεχνική και μάλιστα που ξεπερνά τα προσωπικά όρια, χωρίς να τα προσπερνά εξ ολοκλήρου. Εξηγούμαι: μπορεί, αφ' ενός, η αναφορά σε κάποιο άλλο πρόσωπο εκτός του δικού μας να είναι πέρα απ' την αναφορά στο εγώ, εντούτοις, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει την ιδιοσυγκρασιακή δόμηση αυτής της αναφοράς, με τον παράλληλο "φωτισμό" συγκεκριμένων πλευρών του εκάστοτε τρίτου δημιουργού. Έχω την αίσθηση ότι και οι συγκεκριμένες σελίδες του διαδικτύου ξεκίνησαν όπως όλες οι άλλες. Η επαφή με τον "έξω" κόσμο, έστω και τον ψηφιακό, είναι μεταξύ άλλων και μια προσπάθεια προβολής και αυτοπροβολής, άμεσα ή έμμεσα, χωρίς απαραίτητα όλο αυτό το γεγονός ν' αποτελεί και σκοπό που θ' αποφέρει κάποια οφέλη, πέρα απ' αυτή την ελευθερία της έκφρασης, η οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι και αυτοσκοπός. Άλλωστε, ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης τέτοιων σκοπών δημιουργούνται και καινούργιες ανάγκες στην πορεία, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν εντελώς διαφορετικές απ' τ' αρχικά κίνητρα. Αυτό όλο είναι ένα πρώτο θεωρητικό τμήμα. Τι συμβαίνει όμως στην ιντερνετική πραγματικότητα στους κύκλους της λογοτεχνίας, και δη σ' αυτούς των προσωπογραφιών; Προσπαθούν, άραγε, οι δημιουργοί τέτοιων ιστοσελίδων ή ιστολογίων ν' αναπαραγάγουν ένα λόγο προσωπικό σχετικά με όλα όσα αναφέρουν για τον εκάστοτε λογοτέχνη ή μήπως τελικά, μέσα σ' όλα, λειτουργούν κυρίως ως αποδελτιωτές παλαιότερων και νεότερων αναφορών; Είναι άραγε μια κατηγορία που δημιουργείται από κάποιον προς έναν τρίτο ή μπορεί μήπως να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων "από μένα για μένα", όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τους συγγραφείς που διατηρούν τον προσωπικό διαδικτυακό χώρο και όπου δημοσιεύουν ό,τι τους αφορά; Πάντως, ακόμη πιο σπάνιο είναι να εντοπίσει κανείς ένα χώρο στο διαδίκτυο όπου να 'ναι ξεκάθαρα και αποκλειστικά το ένα ή το άλλο, που αποφεύγει κοντολογίς να υπεισέλθει σε χώρους πέραν των αρχικών προθέσεων. Κι εκεί είναι ενδεχομένως και αυτή η ομορφιά του ίντερνετ: αυτή η παλινδρόμηση μέσω της οποίας οι χρήστες του διαδικτύου αποδεικνύουν την (όποια) ελευθερία του μέσου ή δική τους. Σ' αυτό το άρθρο δε θ' αποπειραθούμε να κάνουμε μιαν ενδελεχή και ολοκληρωμένη αναφορά στο λογοτεχνικό σύμπαν του ελληνικού ίντερνετ, παρά μόνο θ' αναφερθούμε σε μερικά γενικά παραδείγματα ιστοχώρων σχετικών με το θέμα μας. Η επιλογή, βεβαίως, δεν είναι τυχαία, αλλά και τα κριτήρια δεν ήταν αυστηρά και απαραβίαστα. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η δημιουργία σελίδων για νεότερους και παλαιότερους λογοτέχνες είναι εν γένει ισοβαρής, με μια κλίση προς τους νεότερους. Για παράδειγμα, ο κύπριος συγγραφέας και blogger Λάκης Φουρουκλάς έχει δημιουργήσει σελίδες τόσο για τη Σώτη Τριανταφύλλου, όσο και για τη Μυρτιώτισσα, τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, τη Λιλή Ζωγράφου και τη Μαρία Πολυδούρη. Στις προκείμενες ιστοσελίδες, ο Λάκης Φουρουκλάς έχει αναλάβει το δύσκολο αλλά, καταπώς φαίνεται, γεμάτο αγάπη έργο τής συγκέντρωσης υλικού για τις λογοτέχνιδες, που όχι μόνο περιλαμβάνει τα έργα τους (που, πάντως, δεν είναι ολοκληρωμένα, π.χ. όσον αφορά τη Σώτη Τριανταφύλλου), αλλά και σχετικές κριτικές, συνεντεύξεις (όπου κρίνεται εφικτό!) και φωτογραφίες. Μπορεί οι συγκεκριμένες ιστοσελίδες να μην είναι από αισθητικής άποψης άρτια δομημένες, ωστόσο κανείς δεν μπορεί ν' αρνηθεί τον κόπο που κατέβαλε ο δημιουργός τους για να τις "χτίσει" βήμα-βήμα. Η Σώτη Τριανταφύλλου έχει την τιμητική της και σε άλλες δύο ιστοσελίδες: στο www.alicecafe.gr καθώς και στο ιστολόγιο του βιβλιοπωλείου "Σύγχρονη Έκφραση". Σ' αυτές τις δύο περιπτώσεις, η πολυδιαβασμένη συγγραφέας παρουσιάζεται, παρ' όλ' αυτά, λιγότερο συστηματικά απ' ό,τι στις σελίδες του Λάκη Φουρουκλά? αυτό που κυριαρχεί σε αμφότερες τις σελίδες είναι μερικές φωτογραφίες, καθώς επίσης και η εργογραφία της ή, στη δεύτερη περίπτωση, μια μικρή ανασκόπηση στο πρόσφατο έργο της. Απ' την άλλη, ο Νίκος Σαραντάκος, συγγραφέας ο ίδιος, έχει "ανεβάσει" στην ιστοσελίδα του κείμενα γύρω απ' τον Καβάφη, τον Λαπαθιώτη, τον Παλαμά, τον Σουρή, τον Παπαδιαμάντη και άλλους. Εδώ κυριαρχεί η πλήρης απλότητα. Βασικό μέλημα του Νίκου Σαραντάκου είναι το ίδιο το κείμενο, χωρίς παράλληλα να τον απασχολεί η αισθητική. Αυτό, αφ' ενός, καταδεικνύει την πρόθεσή του, εντούτοις, οι δυσκολίες της ανάγνωσης ενός απλού και "στεγνού" κειμένου, εντάσσονται στο πλαίσιο της, ούτως ή άλλως, δύσκολης ανάγνωσης στην οθόνη. Υπάρχει βέβαια πάντοτε ο εκτυπωτής... Στη συνέχεια, στο Πολιτικό Καφενείο - Ιστοσελίδα Αντιπληροφόρησης και Γνώσης μπορεί κανείς να βρει ένα αρκετά εκτενές αφιέρωμα για τον Ανδρέα Εμπειρίκο, που αγγίζει τα όρια του fan club: πλήρες βιογραφικό χρονικό, τα ποιήματα του Εμπειρίκου, τα πεζά του, κριτικές που γράφτηκαν, φωτογραφίες, χρονικά, μαρτυρίες, κάτι που σπάνια συναντά κανείς και, μάλιστα, τόσο οργανωμένα. Η καταβλημένη προσπάθεια εκ μέρους των δημιουργών είναι πασιφανής απ' το πρώτο "κλικ" και, χωρίς δεύτερη κουβέντα, μπορεί να συναγωνιστεί "επίσημες" σχετικές ιστοσελίδες. Στο ίδιο περίπου πλαίσιο κινείται και ο Γιάννης Η. Παππάς, ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα αρκετά εκτενές ιστολόγιο για τον Αντρέα Φραγκιά. Παλαιότερες και νεότερες κριτικές αναλύσεις, στοιχεία για τη ζωή και το έργο του, καθώς και αποσπάσματα από κείμενά του, μπορεί κανείς να βρει στο ιστολόγιο αυτό, ωστόσο όχι με τον ίδια συστηματική οργάνωση για τον Ανδρέα Εμπειρίκο που προαναφέρθηκε. Το παρόν ιστολόγιο αποτελεί μια ευρεία και εύχρηστη από πολλές απόψεις βάση δεδομένων για το έργο του Φραγκιά, που αγγίζει, mutatis mutandis, τα όρια της ψηφιακής βιβλιοθήκης για το συγγραφέα. Για τον Καβάφη υπάρχει ένας επίσημος διαδικτυακός τόπος, απ' τη μια, αλλά, απ' την άλλη, σπανίζουν οι αναφορές ή οι αφιερωμένοι σ' αυτόν ιστότοποι, κάτι που προκαλεί εντύπωση, αφού ο αλεξανδρινός ποιητής είναι ευρέως αγαπημένος και διαδεδομένος? εξαίρεση αποτελεί η σελίδα στη διεύθυνση http://cavafis.compupress.gr/index3.htm, όπου το έργο του ποιητή παρατίθεται αυτούσιο κατά κατηγορίες. Το ίδιο ακριβώς παρατηρείται και για τον Νίκο Εγγονόπουλο: ενώ υπάρχει ο επίσημος ιστότοπός του, δεν είναι διαδεδομένες οι διαδικτυακές σελίδες που ν' αναφέρονται σ' αυτόν. Τέλος, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την ανατρεπτική φωνή των ελληνικών γραμμάτων, τον Ρένο Αποστολίδη, όπου η σελίδα του παρουσιάζεται εξαιρετική και σχεδόν πλήρης. Σελίδα υπάρχει και για την Κική Δημουλά στον ελεύθερο χώρο των geocities, αλλά εκεί μπορεί κανείς να βρει μόνον το έργο της σε μορφή εικόνων, προκειμένου -όπως αναφέρεται- να διατηρηθεί το πολυτονικό σύστημα της γραφής της. Στις σελίδες του translatum.gr μπορεί κανείς να βρει πλούσιο ποιητικό υλικό, όπως, για παράδειγμα, σχετικά με τους ποιητές και τους πεζογράφους της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ άλλων, ανθολογούνται οι εξής λογοτέχνες: Βαφόπουλος, Θέμελης, Καρέλλη, Πεντζίκης, Αναγνωστάκης, Βαρβιτσιώτης, Ιωάννου, Ασλάνογλου, Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μέσκος, Χριστιανόπουλος, Δημητριάδης κ.ά. Στα υπόλοιπα φόρα τού translatum μπορεί κανείς να βρει πολλές θεματικές ενότητες και συνολικά για συγγραφείς αλλά και για κάποια συγκεκριμένα έργα τους. Μπορεί εύκολα κανείς να βρει περιφερόμενος στο διαδίκτυο και γενικότερες θεματικές σελίδες που αφορούν την ελληνική (και όχι μόνο) λογοτεχνία. Οι περισσότερες, μέχρι του σημείου που ο υπογράφων γνωρίζει, σελίδες στο ελληνικό διαδίκτυο αφορούν νεότερους λογοτέχνες, ωστόσο, για παράδειγμα, οι χρήστες που τους αφορά μια παρόμοια αναζήτηση μπορούν να βρουν και λογοτέχνες παλαιότερων γενεών, με βιογραφικά κείμενα που συνοδεύονται από αποσπάσματα έργων τους. Αυτό, όμως, που παρατηρείται ευρέως στο ελληνικό διαδίκτυο, όσον αφορά το θέμα που μας απασχολεί εν προκειμένω, είναι η αποσπασματικότητα. Μ' ένα γρήγορο ψάξιμο στις διάσημες μηχανές αναζήτησης, μπορεί κανείς να εντοπίσει σε λίγα δευτερόλεπτα αυτό που ψάχνει, αλλά εκείνο που γενικώς ισχύει είναι αυτή η απουσία ολοκληρωμένων βάσεων δεδομένων για μείζονες ή ελάσσονες συγγραφείς - πεζογράφους ή ποιητές. Έχω την αίσθηση ότι όλο αυτό το θέμα δεν μπορεί παρά να εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο που αναφέρθηκε νωρίτερα σχετικά με το πόσο "φτωχό" μοιάζει να 'ναι το ελληνικό (λογοτεχνικό) ίντερνετ. Γενικά, είναι απορίας άξιον που πολλές φορές είναι ευκολότερο να βρεις μιαν αγγλική, ή και γαλλική ακόμη, ιστοσελίδα για ένα θέμα "ελληνικό" που να είναι περισσότερο ενημερωμένη απ' όσο μια ελληνική. Χαρακτηριστικό, δε, είναι ότι βρίθουν τα fan clubs των τραγουδιστών και τραγουδιστριών, των ποδοσφαιριστών και των αθλητικών ομάδων (με real time ενημέρωση μάλιστα!). Αυτό δεν μπορεί παρά ν' αποτελεί ένα γενικό στοιχείο που περιγράφει τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα σ' ένα ευρύτερο πλαίσιο, αλλά ας μην πιάσουμε τώρα τ' αυτονόητα... Αν, τώρα, αποπειραθούμε να κάνουμε μια γενική σύγκριση για το τι συμβαίνει στο εξωτερικό, τότε αυτόχρημα θα δούμε πως οι σχετικές διαδικτυακές σελίδες είναι works in progress, υπό την έννοια ότι η ενημέρωσή τους αφορά σύγχρονους συγγραφείς των οποίων οι αφιερωμένοι σ' αυτούς ιστοχώροι συμβαδίζουν μ' αυτό που συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, δημιουργώντας έτσι μια ψηφιακή βιβλιοθήκη προσβάσιμη σε όλους, με σχεδόν πλήρες υλικό, και γνωστικά και αισθητικά. Αυτοί οι χώροι είναι δομημένοι στη λογική των fan clubs, κάτι που ελλείπει στο εγχώριο διαδίκτυο, ωστόσο εδώ ελλοχεύουν και κίνδυνοι που αγγίζουν τα όρια της λατρείας, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τα fan clubs του Harry Potter (που δε μοιάζουν να διαφέρουν, ενδεικτικά, απ' αυτά της Oprah Winfrey), που ήρθε με το δικό του τρόπο στην ιντερνετική Ελλάδα μέσα απ' τις σελίδες των εκδόσεων Ψυχογιός, ένας εκδοτικός οίκος που διατηρεί δικό του fan club-λέσχη ανάγνωσης, καθώς και δικό του φόρουμ. Η ισορροπία, όμως, νομίζω ότι επέρχεται με τα ιστολόγια που ασχολούνται με το ίδιο το βιβλίο. Θ' αναρωτηθεί κανείς στη σύγχρονη εποχή της πληροφορίας (η οποία, πολύ φοβάμαι, ότι, τουλάχιστον στο διαδίκτυο, τείνει ν' αντικαταστήσει τη γνώση) εάν είναι χρησιμότερο ή, έστω πιο ενδιαφέρον, να υπάρχουν στο ίντερνετ σελίδες που αφορούν ένα συγγραφέα και μόνον ή αν τελικά μπορεί ν' αποβεί πιο χρηστικό να γράφουμε για βιβλία. Προφανώς και υπεισέρχεται εδώ το θέμα της "σοβαρής" ενασχόλησης με το βιβλίο, αλλά τα όρια αναμφίβολα τίθενται απ' τους ίδιους τους χρήστες, είτε τους "παθητικούς" (τους αναγνώστες) είτε τους "ενεργητικούς" (τους γράφοντες - που είναι τις περισσότερες φορές και αναγνώστες). Είναι σαφές ότι επί του παρόντος δεν τίθενται θέματα για το τι πρέπει να γίνει και τι όχι. Αυτό που έχει πρωτίστως σημασία είναι να βρούμε τον τρόπο το εγχώριο ίντερνετ να γίνει όλο και πιο εκτεταμένο σε όλους τους τομείς. Δεν έχει καμιάν απολύτως σημασία να ευχόμαστε και ν' απευχόμαστε να γίνουν "πράγματα", έτσι, θεωρητικά και γενικόλογα. Καλόν είναι να δούμε με ποιον τρόπο όλοι και όλες εμείς που είμαστε καθημερινά μπροστά σε μιαν οθόνη, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θ' αρχίσουμε ν' αφήνουμε λίγο το scroll down του ποντικιού μας στην άκρη και να μένουμε λίγο παραπάνω σ' αυτό που απεικονίζεται μπροστά μας. Κι αυτό δεν είναι σε καμιά περίπτωση θέμα κανενός κινήματος? είναι θέμα πρώτα-πρώτα ατομικό. Γι' αυτό και δύσκολο για μας τελικά. Και ας έχουμε πάντοτε στο μυαλό μας ότι άλλο πράγμα είναι η συνέχεια κι άλλο η εξέλιξη. Κατάλογος ιστοχώρων που αναφέρθηκαν στο άρθρο: ? http://soti.bravehost.com/index.html ? http://zwgrafou.bravehost.com/ ? http://gkazantzaki.bravehost.com/ ? http://www.geocities.com/theomyrtia/mirtiotissa.html ? http://polidouri.cjb.net/ ? http://alicecafe.gr/wiki/473/1057_%CE%A3%CE%A9%CE%A4%CE%97_%CE%A4%CE%A1%CE%99%CE%91%CE%9D%CE%A4%CE%91%CE%A6%CE%A5%CE%9B%CE%9B%CE%9F%CE%A5 ? http://sigxroniekfrasi.blogspot.com/2008/07/2.html ? http://www.sarantakos.com/liter/agaph.html ? http://politikokafeneio.com/empirikos/empirikos.htm ? http://fraghias.blogspot.com/ ? http://www.geocities.com/Athens/Atrium/5562/dimoula/main.htm ? http://www.translatum.gr/forum/index.php/topic,9084.0.html ? http://cavafis.compupress.gr/index3.htm Δημήτρης Αθηνάκης [αρχική δημοσίευση: Περιοδικό «(δε)κατα», τεύχος 16 ? Ψηφιακός Λόγος, Χειμώνας 2008/09]