Ο Ντε Λίλλο στην Ελλάδα Τρία χρόνια έμεινα στην Ελλάδα ο Αμερικανός συγγραφέας καταγράφοντας τις εμπειρίες του και ακονίζοντας τη γραφή του κάτω από το ελληνικό φως. Το 1979 ο Αμερικανός συγγραφές Ντον Ντελίλο ήρθε στην Ελλάδα με υποτροφία Γκουγκενχάιμ. Ο ίδιος αναφέρεται στις συνεντεύξεις του σχετικά με το ταξίδι αυτό και τις συνέπειες που είχε πάνω στο έργο του όπως προκύπτουν στις λογοτεχνικές αποτυπώσεις του «ελληνικού» του βιβλίου «Τα ονόματα». Με βάση την Ελλάδα ταξίδεψε όχι μόνον στην ελληνική ενδοχώρα και στα νησιά αλλά και στη Μέση Ανατολή. Τα ταξίδια αυτά του έδωσαν τη δυνατότητα, ως λογοτεχνικός παρατηρητής, να ακούσει διαφορετικές ντοπιολαλιές, να δει καινούργια τοπία και να γνωρίσει ντόπιους μα κυρίως Αμερικανούς που ζούσαν και εργάζονταν εκτός Αμερικής. «Για πολύ καιρό κρατήθηκα μακριά από την Ακρόπολη», έτσι αρχίζουν τα «Ονόματα» (1982, 1996 Εστία). Ο αφηγητής όπως και οι υπόλοιποι Αμερικανοί χαρακτήρες είναι άνθρωποι υψηλού ρίσκου. Εργάζονται για τα αμερικανικά συμφέροντα, εξετάζουν πολιτικές και οικονομικές καταστάσεις, καταγράφουν κοινωνικές στατιστικές και ενημερώνουν για «οτιδήποτε βάζει σε κίνδυνο το κεφάλαιο». Ο Τζέιμς είναι αναλυτής υψηλού κινδύνου, ο Τσάρλς ασφαλιστής αγγλικών και αμερικανικών εταιρειών στο εξωτερικό, σύμβουλος σε θέματα ασφάλειας κατά της πυρκαγιάς. Η εποχή κατά την οποία διαδραματίζεται το βιβλίο είναι περίοδος αναβρασμού στη Μέση Ανατολή. Ο κόλπος επίσης είναι «ζώνη πολέμου», Οι οικογένειες των ξένων επιχειρηματιών έρχονται καραβάνια στην Αθήνα, από τις πόλεις της ανατολικής Μεσογείου, κατακλύζοντας τα ξενοδοχεία. Μια παράλληλη ιστορία αναπτύσσεται με μια δολοφονική αίρεση, ζηλωτές της αλφαβήτου, που εξαπλώνεται νομαδικά από την Μάνη και τα ελληνικά νησιά μέχρι τις ερήμους της Ινδίας. Τους προσεγγίζει ο επιγραφολόγος Όουεν Μπραδήμας, φίλος του Τζέιμς. Στο βιβλίο διερευνώνται οι πρώτες αντιπαλότητες ανάμεσα στους φανατικούς μουσουλμάνους και τους Αμερικανούς καπιταλιστές. Τίθεται, για πρώτη φορά, το ζήτημα του αντι-αμερικανισμού και των τρομοκρατικών επιθέσεων. Το μυθιστόρημα αυτό, που θεωρείται το πιο Ευρωπαϊκό-μεσογειακό μυθιστόρημά του Ντελίλλο, του χάρισε και τις περισσότερες αξιοπρόσεκτες κριτικές. Αφήνοντας πίσω του τον αμερικανισμό επί εδάφους ανίχνευσε την ιδέα της Αμερικής στις εσχατιές των άλλων ηπείρων με τη μορφή της εκμετάλλευσης και της υποστήριξης δυσχερών δημοκρατικά πολιτευμάτων. Ο Ντον Ντελίλο, σαν μεταμοντέρνος Ελύτης της πεζογραφίας, προσπάθησε να βρει νέους τρόπους γραφής εφάμιλλους της αισθησιακής εμπειρίας του Αιγαίου: «Στα Ονόματα, ξόδεψα πολύ χρόνο στην αναζήτηση εκείνης της αιχμηρής σαν τον ήλιο ακρίβειας, που έχει το ελληνικό φως και το ελληνικό τοπίο… Και ήθελα να ανακαλύψω μια φράση, έναν τρόπο γραφής που θα αποτελούσε το πεζογραφικό αντίστοιχο αυτής της διαύγειας-της αισθησιακής διαύγειας του Αιγαίου». Παραθέτει ο καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στην Αμερική Στάθης Γουργουρής σε μια εξαίσια μελέτη, της οποίας δανειζόμαστε τον τίτλο (Στοχάζεται η Λογοτεχνία;, εκδ. Νεφέλη). Πράγματι οι περιγραφές του ΝτεΛίλλο σχετικά με τον ελληνικό τρόπο ζωής δείχνουν την αντίστοιχη «καλλιτεχνική φτώχεια» ενός Χένρι Μίλερ ή ενός Λώρενς Ντάρελ. «Η Ελλάδα κρύβει στα σπλάχνα της αυτό το μυστηριακό απόλυτο. Όμως θα πρέπει να περιπλανηθείς ώσπου ν’ ανακαλύψεις τον εαυτό σου μέσα σ’ αυτό». Γι αυτό και οι ήρωές του δεν ανιχνεύουν μόνον τοπία αλλά και τον πολιτισμό: μαθαίνουν τη γλώσσα, μελετούν το αλφάβητο, το αγγίζουν πάνω στις χαραγμένες πέτρες, ξαναδιαβάζουν τη γλώσσα, διατυπώνουν εκ νέου τα νοήματα και τα ονόματα. Σίγουρα ο Ντελίλο δεν είναι υμνητής μιας φολκλορικής Ελλάδας. Η περιγραφές της Αθήνας, της Πελοποννήσου, των νησιών είναι εικόνες αυθεντικές. Η Πλάκα, το ξιπασμένο Κολωνάκι, ο Λυκαβηττός, η Ακρόπολη διατηρούν τη γραφική ομορφιά τους, ωστόσο απηχούν τη βουή και την ένταση μιας χαοτικής ανατολίτικης πόλης, εφαλτήριο για τις «ακυβέρνητες πολιτείες» της Μέσης Ανατολής. Για πρώτη φορά η Ελλάδα, σε έργο ξένου συγγραφέα, μετατοπίζεται από το φολκλόρ των 50ς και τον ψυχεδελισμό των 60ς σε μια πιο «νέο-οριενταλιστική» κατεύθυνση, γίνεται ένα κομμάτι της μισογκρεμισμένης Βαβέλ, με τις ίδιες αρχέγονες ρίζες αλλά και τον επανίδρυσή της από τη Δύση και την Αμερική, τροφοδοτώντας με εντάσεις και τρομοκρατία την ευρύτερη περιοχή και επακόλουθα τον υπόλοιπο κόσμο. Παρόμοιο κλίμα μιας εξάρτησης και φόβου αλλά και της ελκυστικής ιδέας της τρομοκρατίας την συναντάμε και στον ΜΑΟ ΙΙ (1991, 1996 Εστία). Στο μυθιστόρημα γίνονται αναφορές στην Αθήνα, ως μια ενδιάμεση πόλη, ενώ ο ήρωας του βιβλίου σταθμεύει για λίγο στην Κύπρο, πριν μεταβεί στην Βηρυτό για να μεσολαβήσει στην ομηρία ενός Ελβετού συγγραφέα. Η φράση στο τέλος του προλόγου «το μέλλον ανήκει στις μάζες» δίνει και το ιδεολογικό στίγμα του βιβλίου. Η επόμενη «ελληνική» παρουσία του Ντελίλο γίνεται το 2011 στην πρώτη του συλλογή διηγημάτων “The Angel Esmeralda Nine Stories” όπου δημοσιεύονται εννέα ιστορίες. Το δεκαοκτασέλιδο διήγημα «The ivory acrobat», δημοσιευμένο το 1988 στο περιοδικό Granta, εκτυλίσσεται στην Αθήνα και αναφέρεται στον μεγάλο σεισμό του 1981. Εδώ ο τρόμος προέρχεται από τη φύση και το ανήσυχο εγώ. Η ηρωίδα, μια εύθραυστη και νευρωτική δασκάλα μουσικής σε διεθνές σχολείο, βιώνει τον σεισμό μέσα από τους φόβους της και τον πανικό των γειτόνων αλλά και της διστακτικής ενημέρωσης εκ μέρους των αρχών. Ζει σε ένα απογυμνωμένο διαμέρισμα, σε μια διαρκή ετοιμότητα απόδρασης. Ένας συνάδελφός της της χαρίζει ένα σουβενίρ: την ακροβάτισσα, μια μινωϊκή φιγούρα που πετιέται να αρπαχτεί από τα κέρατα του ταύρου, ο οποίος, ωστόσο λείπει από την αναπαράσταση. Το έργο είχε σπάσει σε έναν παλιότερο σεισμό. Η Κάϊλι αγνοεί τον μινωϊκό πολιτισμό, αμφισβητεί ακόμη και την ύπαρξη του ταύρου κι ας επιμένει ο Έντμουντ ότι κι αυτή είναι το ίδιο ευκίνητη σαν την αρχαία φιλντισένια κοπέλα. Όμως η Κάϊλι προσπερνά τον μύθο που έρχεται από «μακρινές κοιλάδες γλωσσών και μαγείας και κοσμολογικών ονείρων». Το κομμάτι που κρατάει στο χέρι της αυτό αποδεικνύει: ότι εκείνη δεν ταυτίζεται με την ακροβάτισσα. Το μικρό γλυπτό δείχνει τα όρια του εαυτού της, της αυτογνωσίας της και ενδεχομένως της καθήλωσής της σε έναν κόσμο προσωπικά φοβισμένο και τρομοκρατημένο. 2. Στο Point Omega (2010), ένας άλλος Αμερικανός είναι καθηλωμένος στην δική του ενδοχώρα. Ο Έλστερ, αφού υπήρξε σύμβουλος και θεωρητικός αναλυτής της εισβολής στο Ιράκ, αποτραβιέται σε μια ερημική έκταση της Καλιφόρνια, σε ένα κατάλυμα που θυμίζει καταφύγιο και από εκεί παρατηρεί την ερημιά, τη φύση, την λεπτομέρεια του μικρόκοσμου και αφουγκράζεται την εξέλιξη ή μάλλον την εκμηδένιση της ανθρώπινης διάνοιας προσπαθώντας να την εξομοιώσει με το «σημείο μηδέν» σε συνδυασμό με την κοσμολογική θεωρία του Τεϊλάρντ ντε Σαρντίν. Πιστεύει ότι ο ανθρώπινος νους θα φτάσει στην μικροελάχιστη οντότητά του, στην οντότητα μιας πέτρας. ʼλλωστε και η ερμηνεία του πολέμου που ήθελε να προσδώσει προσπαθούσε να την συμπυκνώσει σε ένα χαικού, τριών γραμμών. Σ’ αυτή την ερημιά τον επισκέπτεται ο Φίνλει, σκηνοθέτης πειραματικών και καλλιτεχνικών ταινιών, προκειμένου να του αποσπάσει μια συνέντευξη -ποταμός, μια ταινία όπου δεν θα υπάρχει παρά μόνον λόγος και το ακίνητο πλάνο του ομιλητή. Στην παρέα προστίθεται η κόρη του Έλστερ, που έρχεται κοντά στον πατέρα της για να ξεφύγει από έναν άντρα. Η παρέα των τριών διαταράσσεται καθώς η Τζέσι, ύστερα από λίγες μέρες, εξαφανίζεται στην ερημιά, χωρίς ποτέ να βρεθούν τα ίχνη της. Η ταινία δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Ένα κλίμα αβεβαιότητας και αφηγηματικής συρρίκνωσης διατρέχει το κείμενο που αρχίζει και τελειώνει με εικόνες από τη βίντεο εγκατάσταση «24 Hour Psycho» στην οποία, ολόκληρη η ταινία του Χίτσκοκ, παρατείνεται σε 24ωρη ώρες. Σε εκείνες τις προβολές είχαν συναντηθεί και οι δύο αντρικοί χαρακτήρες αυτού του αινιγματικού (κάπως μετέωρου) φιλοσοφικού βιβλίου που μιλάει για τον χρόνο, την απώλεια, τη μηδαμινότητα. 3. Ο Ντον ΝτεΛιλλο είναι ίσως ο σημαντικότερος συγγραφέας της Αμερικής που έκανε θέμα του την ίδια την Αμερική (ο άλλος είναι ο Ροθ). Με εγκεφαλικότητα αλλά και λυρισμό αποδομεί κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα. Προσεγγίζει με σπάνια δεξιοτεχνία θέματα πολιτικής και σύγχρονης τέχνης από τον Κένεντι και την CΙΑ στο ροκ ‘ν ρολ και στον κινηματογράφο και από τις συνοικίες της Νέας Υόρκης στις εσχατιές της ανατολής. Mια χαοτική παρουσίαση του δημόσιου κόσμου αλλά και του υπόγειου κόσμου των ιδιωτικών γεγονότων. Ύστερα από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου το έργο του ΝτεΛίλλο αντιμετωπίζεται πια με άλλο μάτι αφού πρώτος από όλους τα έβαλε με την Αμερικανική κοινωνία με την αφασία και την έλλειψη φαντασίας αλλά και την σημαδιακή αποδοχή του θεάματος και του τρόμου στην καθημερινή ζωή. Γεννήθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 1936, έζησε στην Πενσυλβάνια και μεγάλωσε στο Μπρονξ, σε μια γειτονιά Ιταλοαμερικανών. Ο πατέρας του ήρθε από την Ιταλία στην Αμερική το 1916, σε ηλικία εννέα ετών, κοντά στους παππούδες του. Ο Ντον μεγάλωσε ως καθολικός έχοντας ανάμικτα συναισθήματα για την θρησκεία. ʼρχισε να διαβάζει από τα δεκατέσσερα. Ο «Δράκουλας», ήταν μια πρώτη απόλαυση. Ένας από τους λόγους για να ξεκινήσει το διάβασμα ήταν η δουλειά του παρκαδόρου που έκανε στην εφηβεία του. Ώρες ατέλειωτες στο πάρκινγκ διαβάζοντας ασταμάτητα. Ανακάλυψε τον Φόκνερ, τον Χεμινγουέι. Όμως ήταν ο Τζόις που τον ανάγκασε να δει τη δύναμη και την ενέργεια των λέξεων. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Φόρντχαμ αλλά ο Ζαν Λικ Γκοντάρ τον επηρέασε περισσότερο. Μπήκε στο χώρο της διαφήμισης, όμως εγκατέλειψε τη δουλειά του για να γράψει. Ο ΝτεΛίλλο δέχθηκε πολλές επιθέσεις από ανθρώπους της πολιτικής ζωής και των μέσων ενημέρωσης. Κάποιος αποκάλεσε η γραφή του «πράξη λογοτεχνικού βανδαλισμού και κακής συμπεριφοράς πολίτη». Τον αποκάλεσαν σαμάνο και προφήτη του χάους. Τα έργα του είναι: «Americana» (1971) όπου ένας τηλεοπτικός παραγωγός ταξιδεύει σε αναζήτηση της πιο υποβλητικής εικόνας. Ένας παίκτης ράγκμπι σε σκηνικό Αποκάλυψης στο «End Zone» (1972). Ένας αστέρας του ροκ που εγκαταλείπει στη μέση την περιοδεία του στο «Great Jones Street», (1973). Ένας ιδιοφυής έφηβος στα μαθηματικά «Ratner’s Star» (1976). Xρηματιστές της Γουόλ Στρητ που αναμιγνύονται σε μια υπόθεση τρομοκρατίας στο «Players», (1977). Μια ταινία πορνό που θεωρείται ότι γύρισε ο Χίτλερ τις τελευταίες μέρες της ζωής του στο «Running Dog», (1978). Τα «Ονόματα» (1982). Ο «Λευκός Θόρυβος» (1985) με ήρωα έναν καθηγητή χιτλερικών σπουδών. «Ζυγός» (1988) για τη δολοφονία του Κένεντι. Το «ΜΑΟ ΙΙ» (1991). «Ο Υπόγειος Κόσμος» (1997) το πιο σύνθετο και φιλόδοξο μυθιστόρημα. Και τα πιο πρόσφατα: «Οι χρόνοι του σώματος» (2001), «Cosmopolis» (2003), «Ο άνθρωπος σε πτώση» (2007), «Point Omega» (2010), «The Angel Esmeralda Nine Stories» (2011) και τρία θεατρικά έργα. Το «Point Omega» αναμένεται να εκδοθεί από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ που έχει εκδώσει πολλά έργα του. Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ βιβλιοδρόμιο 20 Οκτωβρίου 2012 ©