Ο Ian Jack, ο εκδότης του Granta Με την ευκαιρία της έκδοσης, στα ελληνικά, του δεύτερου τεύχους του αγγλόφωνου λογοτεχνικού περιοδικού Granta, βρέθηκε στην Αθήνα ο εκδότης Ian Jack, ένα πολυμαθής και δραστήριος Σκωτσέζος που ζει στο Λονδίνο, αρθρογραφεί στην εφημερίδα Guardian και διευθύνει το διασημότερο και μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό στον κόσμο. Ο Ian Jack ήταν φιλοξενούμενος του Βρετανικού Συμβούλιου και των εκδοτών της Ελληνικής έκδοσης του περιοδικού Στάθη και Θόδωρου Γιαννίκου. Ο Ian Jack ξεκίνησε ως βιλιοθηκάριος, έγινε δημοσιογράφος της εγκυρότερης-ίσως-εφημερίδας στον κόσμο, της Guardian (έχει τους περισσότερους επισκέπτες στο ίντερνετ καθημερινά από οποιαδήποτε άλλη εφημερίδα) και κατέληξε το 1994 το περιοδικό. Η παρουσίαση του εκδότη έγινε το βράδυ 4 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη και τον εκδότη παρουσίασε η δημοσιογράφος στα ΝΕΑ (βιβλιοδρόμιο) Μικέλα Χαρτουλάρη και ο υπογράφων το παρών κείμενο. Το χαριτωμένο της βραδυάς ήταν όταν παρουσιάστηκε το πρώτο τεύχος του περιοδικού, του οποίου υπήρξα συνδρομητής, διεκδικώντας-με χιούμορ-την ιδιότητα του πρώτου αναγνώστη στην Ελλάδα, το 1980! Ο Ian Jack διαβάζει συνεχώς και προτείνει συγγραφείς είτε στο περιοδικό είτε σε εκδοτικούς οίκους, έχει τρομερό λογοτεχνικό ένστικτο και αποδίδει την επιτυχία του περιοδικού ότι γράφεται για να απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, να έχει τα μάτια ανοιχτά. Είναι-τόνισε-ένα περιοδικό που δεν είναι ?λογοτεχνικό? αλλιώς θα είχε σβήσει αλλά δέχεται οποιαδήποτε κείμενα υψηλής γραφής με ένα λογοτεχνικό ύφος. Το Granta σκέφτεται την γραφή δεν είναι γύρω από το γράψιμο, παρακάμπτει τις λογοτεχνικές θεωρίες. Κατόρθωσε να επιβάλλει τους σύγχρονους Αμερικάνους συγγραφείς στην Βρετανία με σχετικά αφιερώματα και κατά καιρούς φιλοξενεί και συγγραφείς από άλλες χώρες αρκεί η δουλειά τους να εμπίπτει στους στόχους του περιοδικού. Αυτό ήταν και το μήνυμα για την ελληνική έκδοση: θα υπάρχει τώρα μια γέφυρα ανάμεσα στην Βρετανία και τη χώρα μας. Στην ελληνική έκδοση του περιοδικού θα φιλοξενούνται και Έλληνες. Ήδη στο δεύτερο τεύχος, ?Η θέα από την Αφρική?, περιλαμβάνει τις φωτογραφίες του Σπύρου Τσακίρη. Δημοσιεύουμε παρακάτω την δική μας εισήγηση: Granta in Greece Το 2004, ο Ιαν Τζακ (Ian Jack), με την ευκαιρία των 25 χρόνων από την κυκλοφορία του περιοδικού Granta, όπως ξεκίνησε με την σημερινή του μορφή το 1979, δημοσίευσε ένα κείμενο στην Guardian. Εκεί μέσα ανάμεσα στα άλλα αναζητούσε τις πηγές του ποταμού Granta που διασχίζει την περιοχή Έσεξ. Επρόκειτο για μια συμβολική αναζήτηση που τον οδήγησε στην πηγή του ποταμού το όνομα του οποίου δόθηκε στο περιοδικού που πρωτοκυκλοφόρησε το 1889 από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Για την πορεία του περιοδικού από την πηγή μέχρι τις εκβολές του στους εκδοτικούς ωκεανούς θα μας μιλήσει ο ίδιος ο εκδότης του, που διευθύνει το περιοδικό από το 1994 και το οποίο έφθασε αισίως τα 95 τεύχη. Το πρώτο του τεύχος του περιοδικού, στην ανανεωμένη του μορφή, ως περιοδικό ?new writing?, κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1979. Ήταν αφιερωμένο στο New American Writing. Η λέξη «καινούργιο» ήταν το ζητούμενο εξ αρχής και όπως εξηγούσε ο πρώτος του εκδότης, ο Bill Bufford, στo τεύχος 3, με τίτλο The End of the English Novel (1980), ο έφτανε ο καιρός που έπρεπε να ξεπεραστεί η μεγάλη κρίση του αγγλικού μυθιστορήματος ενώ πρότεινε και την μετονομασία του σε ?βρετανικό μυθιστόρημα? Το περιοδικό θα έκανε ό,τι μπορούσε ως προς αυτή την κατεύθυνση. Τρία χρόνια αργότερα, το 1983, κυκλοφόρησε το αφιέρωμα στους Καλύτερους Νέους Βρετανούς Συγγραφείς (Best of Young British Novelists), τεύχος σταθμός, που ξανασχεδίαζε τον χάρτη της βρετανικής γραφής. Η αναγέννηση του βρετανικού μυθιστορήματος σε συνδυασμό, και με άλλους παράγοντες όπως τα μαθήματα δημιουργικής γραφής αλλά και την εκδοτική ανάπτυξη οδήγησαν σε μια αναμόρφωση όχι μόνον του μυθιστορήματος αλλά και της θέσης των συγγραφέων. Θα σταματήσω για λίγο στο συγκεκριμένο τεύχος 7, γιατί κάπου εδώ βρίσκεται και η απαρχή της δικής μου γνωριμίας με το περιοδικό. Κάπως έτσι θα εξηγήσω γιατί βρέθηκα εδώ. Η σύντομη ιστορία που θα σας εξιστορήσω διαγράφεται η πρόσληψη και η αποδοχή του περιοδικού στην Ελλάδα αλλά και η ενδεχόμενη επιρροή του σε κάποιους Έλληνες συγγραφείς. Το 1983 δίδασκα αγγλικά σε ένα δημόσιο λύκειο στον Έβρο, κάπου 800 χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Αθήνας. Ήμουν συνδρομητής στο FACE, σε ένα περιοδικό μόδας και μουσικής, που με τον τρόπο του επηρρέασε πολύ τα περιοδικά του είδους. Εκεί μέσα διάβασα ένα κείμενο για το Granta και έσπευσα να γραφώ συνδρομητής. Η συνδρομή σε περιοδικό του εξωτερικού, τη δεκαετία του ογδόντα, ήταν μια περίπλοκη και χρονοβόρα διαδιακασία, ανάμεσα στην τράπεζα και το ταχυδρομείο, που σχεδόν την έχω διαγράψει από την μνήμη μου. Εντυπωσιάστηκα αμέσως. Κατ? αρχήν δεν ήταν σαν περιοδικό, ήταν σαν βιβλίο. Είχε όμως χρώμα, εικόνες και πολύ κείμενο. Μέχρι τότε, η επαφή μου με την αγγλική λογοτεχνία ήταν μέσα από τα κλασικά κείμενα της Αγγλικής Φιλολογίας, όπως περιλαμβάνονταν και στο Τμήμα της Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο οποίο φοίτησα επί τέσερα χρόνια. Lawrence, Conrad, Bronte, Poe, Hawthorn, Salinger, Hemingway. Όμως σταματούσαμε εκεί, στους κλασικούς. Ξαφνικά στο Granta ξεπρόβαλε μια καινούργια λογοτεχνική γλώσσα, περισσότερο συμβατή με το ύφος και την εποχή που διανύαμε, αρκετά διαφοροποιημένη με τα αγγλικά του παρελθόντος. Αγγλικά που δεν είχαν καμμία σχέση με τα διδασκόμενα αγγλικά στα σχολεία και που σίγουρα δεν δημιουργούσαν αναγνώστες αγγλικής λογοτεχνίας αλλά χρήστες της γλώσσας για επικοινωνιακούς και τουριστικούς λόγους. Όμως δεν άλλαζε μόνον η γλώσσα, το ύφος και ο τόνος της γραφής. Άλλαζε η μυθοπλασία, το περιεχόμενο, η θεματολογία ακουγόντουσαν προσωπικές ιστορίες, ιστορίες δρόμου και περιπλάνησης. Το ρεπορτάζ και η δημοσιογραφία βρήκαν εξέχουσα θέση και πολλές φορές συνοδεύονταν από συγκλονιστικά φωτογραφικά ντοκουμέντα-μακράν της ωραιοποιημένης απεικόνισης γεωγραφικών ή ταξιδιωτικών περιοδικών. Η προσωπική φωνή γινόταν λογοτεχνικό ιδίωμα. Ο άνθρωπος επανερχόταν στο κέντρο της αφήγησης και της Ιστορίας. Νέοι συγγραφείς από τις βρετανικές αποικίες ανανέωναν την παράδοση. Ο μαγικός ρεαλισμός, ο βρώμικος ρεαλισμός ήταν ανάμεσα στις τόσες τάσεις της γραφής. Στην χώρα μας, πάντως, το Granta, τη δεκαετία του ογδόντα, ελάχιστη απήχηση είχε στο ευρύτερο κοινό αλλά και στα λογοτεχνικά κυκλώματα πέραν από αρκετούς μεμονωμένους αναγνώστες που ίσως βρίσκονται και ανάμεσά μας-σίγουρα ο εκδότης Γιαννίκος ήταν. (Ρεύματα 1990) Αν ρίξουμε μια ματιά στους συγγραφείς των τελευταίων 8 τευχών (95-87) παρατηρούμε ότι μόνον ένας έως δύο συγγραφείς έχουν ήδη κυκλοφορήσει στη χώρα μας. 95- David Malouf, 94-Michel Faber, Tim Parks, 93 John McGahern, A.L Kennedy, 92 Nadine Gordimer , 91 Ismail Kadare, Margaret Atwwod, Javier Reverte, 90 Doris Lessing, 89 (Factory) κανένας, 88 John McGahernm Edmund White, Ian McEwan, Paul Theroux, Ryszard Kapuscinski. Σε αντίθεση με τα αφιερώματα των Καλύτερων Νέων Βρετανών Συγγραφέων (Best of Young British Writers) όπου οι περισσότεροι από τους μισούς έχουν ήδη μεταφραστεί πράγμα που σημαίνει ότι το Granta δεν πέφτει έξω στις προβλέψεις του και ότι παρακολουθείται στενά από τον εκδοτικό χώρο. Χρησιμοποιώντας τις λίστες των τριών αφιερωμάτων παρατηρούμε ότι από τους είκοσι καλύτερους νέους συγγραφείς του 1983, ο πιο παλιός που μεταφράστηκε στη χώρα μας ήταν ο Shiva Naipaul, και ακολουθεί ο Ian MavEwan το 1982 με το Cement Garden. Ο MacEwan αποδείχτηκε πολύ ανθεκτικός αφού σχεδόν όλα τα βιβλία του μεταφράστηκαν μέχρι τις μέρες μας χωρίς να γίνεται ποτέ κάποια αναφορά στην λίστα. Ο Kazuo Ishiguro πρωτομεταφράστηκε το 1984 με το Α Pale View from the Ηills χωρίς καν βιογραφικό του συγγραφέα. Το 1987 μεταφράστηκε το Waterland του Graham Swift και το 1988 το Flaubert?s Parrot του Julian Barnes επίσης χωρίς αναφορές. Το 1989 οι «Σατανικοί Στίχοι» (Satanic Verses) του Salman Rushdie, γνώρισαν μια αφύσικη-λόγω περιέργειας-κυκλοφορία. σε μια ακατανόητη μεταφράση (ευτυχώς ξαναμεταφράστηκε πρόσφατα). Από τους 20 συγγραφείς της λίστας του 1983 οι οκτώ παραμένουν ακόμη αμετάφραστοι. Τον Μάρτιο του 1989 κυκλοφόρησε το αφιερωματικό τεύχος Travel, ένα από τα ωραιότερα τεύχη του περιοδικού, αφιερωμένο στη μνήμη του Bruce Chatwin, ενός από τους καλύτερους συνεργάτες του περιοδικού. Tο διήγημα The Bey, που αναφερόταν σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλείας ελληνικών αντικειμένων μου τράβηξε την προσοχή και σκέφτηκα να το μεταφράσω. Με μια μικρή εισαγωγή για τον συγγραφέα το έδωσα στο λογοτεχνικό περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ της Θεσσαλονίκης. Εκεί, λοιπόν για πρώτη φορά, το 1990, αναφέρθηκα στο Granta ως περιοδικό. ΄Οσο για το copyright ούτε που μπήκαμε στον κόπο να το σκεφτούμε-κάτι που ισχύει ακόμη και σήμερα για τα μικρά περιοδικά που ζούνε από προσφορές συνεργατών. Το 1993, η επόμενη πολυαναμενόμενη εικοσάδα βρήκε αρκετούς συγγραφείς ήδη μεταφρασμένους στη χώρα μας. Kazuo Ishiguro, Hanif Kureishi, Ben Okri, Esther Freud, Caryl Phillips, Will Self, Ian Banks, Tibor Fisher, Nicholas Shakespeare, Philip Kerr, Louis de Bernieres, A.L.Kennedy, Allan Hollinghurst, Jeanette Winterson. Έξη παραμένουν αμετάφραστοι. Η δεκαετία του ?90, δεν σήμαινε μόνο την άνθιση της ελληνικής λογοτεχνίας αλλά και της ξένης μεταφρασμένης με προεξέχουσα την αγγλική. Οι αγγλόφωνοι συγγραφείς την πενταετία 1990-1995 κατείχαν το 60% της αγοράς των μεταφράσεων ενώ το 55% ήταν αμιγώς λογοτεχνικό. Το 1995-παράδειγμα- υπήρχαν 487 μεταφρασμένοι συγγραφείς από τις ΗΠΑ και 443 από την Μεγάλη Βρετανία και της Ιρλανδίας συμπεριλαμβανομένης. Μερικοί από τους συγγραφείς και των δύο αφιερωμάτων αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό, ενώ κάποιοι ατύχησαν. Ο εικοστός πρώτος αιώνας βρήκε το περιοδικό να ανθίζει και μάλιστα να έχει στην κυκλοφορία του όλα τα τεύχη. Το αφιέρωμα του 2003, στους Καλύτερους Νέους Βρετανούς Συγγραφείς, με το οποίο ξεκίνησε και η ελληνική έκδοση του περιοδικού σήμανε συναγερμό. Για να δούμε ποιοι συγγραφείς ήδη είναι μεταφρασμένοι στα ελληνικά: Monica Ali, Philip Hensher, A.L.Kennedy, Hari Kunzru, David Mitchell, Andrew O?Hagan, Dan Rhodes, Ben Rice, Zadie Smith, Adam Thirwell, Alan Warner, Robert McLiam Wilson. Να επισημάνουμε στο αφιέρωμα του 2003 ότι ο ΄Ιαν Τζακ, στην εισαγωγή του, διευκρινίζει τι σημαίνει «λογοτεχνικό μυθιστόρημα» (literary novel), μια καθαρή απάντηση για όσους ακόμη αμφιβάλλουν και στα δικά μας μέρη. Προσωπικά-λοιπόν, δέχτηκα ευεργετικά την παρουσία του περιοδικού, το χρησιμοποίησα κυριολεκτικά σαν μπούσουλα στα δικά μου διαβάσματα. Και όταν επεσημάνθηκε η βρετανική επιρροή στα δικά μου γραπτά το εξέλαβα ως έπαινο. Τη δεκαετία του ενενήντα άρχισα να παρουσιάζω βρετανούς συγγραφείς στο ΒΗΜΑ (Sunday VIMA-books section) και στα ΝΕΑ (ΝΕΑ-Daily Paper). Δεν παρέλειπα ποτέ να αναφέρομαι στις λίστες ώσπου στις αρχές του 2005 αναγκάστηκα να γράψω ένα ειδικό κομμάτι για τις περίφημες λίστες που δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ. ΄Ωσπου το περιοδικό ήρθε και στα ελληνικά. Ο κύριος Θόδωρος Γιαννίκος, με τον οποίο δεν γνωριζόμασταν, μου τηλεφώνησε, λέγοντάς μου ότι εντοπίστηκαν τα ίχνη μου στο διαδίκτυο. Κι έτσι από απλός αναγνώστης κατέληξα ένας απλός παρουσιαστής. Στο μέλλον θα φανεί η διείσδυση του περιοδικού στην αγορά. Ήδη δημοσιεύονται κομμμάτια με αφορμή την ελληνική έκδοση και πιστεύω ότι αρχίζει μια νέα εποχή για την διάδοση και καθιέρωση του περιοδικού στην Ελλάδα. Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Νοέμβριος 2006