Νησομανία (Islomania) Η αθεράπευτη αγάπη των βρετανών για τα ελληνικά νησιά, η λογοτεχνική τους νησομανία, εκδηλώνεται με ένα ακόμη αγγλικό μυθιστόρημα, το «Sκios» του Μάικλ Φρέιν που μόλις κυκλοφόρησε με φόντο δράσης ένα μικρό ελληνικό νησί. Η λέξη «Islomania» δηλώνει την φανατική αγάπη για τα νησιά. Ο ορισμός αποτυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Λώρενς Ντάρελ στο βιβλίο του «Στοχασμοί για μια Αφροδίτη» και στην «Σπηλιά του Πρόσπερου», όμως η νησιώτικη λατρεία έχει βαθιά προϊστορία που φτάνει στην «Ατλαντίδα» του Πλάτωνα, στη Δήλο, στην Αιολία, στην ακροβόρεια Θούλη των μύθων, στην «Ουτοπία» του Τόμας Μουρ. Νησομανείς υπήρξαν πολλοί αγγλόφωνοι συγγραφείς. Ο Χέρμαν Μέλβιλ με το βιβλίο του «Typee» πρώτος έγραψε μια ιστορία βαλμένη στον Ειρηνικό. Ακολούθησαν ο Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, ο Ιούλιος Βερν, ο ʼλντους Χάξλει, ο Τζακ Λόντον, ο Τζόζεφ Κόνραντ. Η επιστημονική φαντασία αξιοποίησε στο έπακρο τα νησιά, προσδίδοντάς τα δυστοπικές και φανταστικές διαστάσεις, καθιστώντας τα μεταφορικούς τόπους της κοινωνίας, της εξορίας, της αποξένωσης, της απόδρασης. Ο «Χαμένος κόσμος» του ʼρθουρ Κόναν Ντόιλ εντόπισε μια φανταστική νησιώτικη επικράτεια, ενώ ο Ροβινσώνας Κρούσος του Ντάνιελ Ντεφόε γίνεται ο πιο αναγνωρίσιμος ναυαγός της αγγλικής λογοτεχνίας, αναδεικνύοντας το νησί ως τόπο δοκιμασίας. Κανείς δεν φεύγει αλώβητος από ένα νησί. Ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ στο κλασικό βρετανικό μυθιστόρημα «Ο άρχοντας των μυγών» έδειξε ότι ακόμη και σε μία παιδική παρέα το περιβάλλον ενός αποξενωμένου νησιού απελευθερώνει κρυμμένα ανακλαστικά μια βίαιης συμπεριφοράς. Πουθενά όμως στον κόσμο δεν υπάρχει τέτοια τάση ελληνικής νησομανίας όσο στη Βρετανία. Θες που είναι ένα τεράστιο νησί με απωθημένο ηπείρου θες που αναζητά τη δική του νησιώτικη υπόσταση οι αναζητήσεις των Βρετανών ήταν αμφότερα λογοτεχνικές και πραγματικές; Οι αποικιοκρατικές επεκτάσεις έφεραν ταξίδια, μυήσεις, νέους κόσμους. Τα νησιά ήταν μια σκάλα, ένα ενδιάμεσο λιμάνι, η επιθυμία του άγνωστου. Μεσογειακή Islomania Η Μεσόγειος ανέκαθεν κατείχε την πρωτεύουσα θέση στις προτιμήσεις των συγγραφέων. Η Μάλτα και η Κύπρος φιγουράρουν από πολύ νωρίς στα λογοτεχνικά κείμενα. Είναι νησιά απ’ όπου έχουν περάσει πολλοί κατακτητές και έχουν τροφοδοτήσει με ιστορίες τις πένες των πιο εμπνευσμένων συγγραφέων: Ο «Εβραίος της Μάλτας» του Κρίστοφερ Μάρλοου, η σεξπηρική Κύπρος του Οθέλου που μαζί με το «El amante liberal» του Θερβάντες, γραμμένα τον 17ο αιώνα, εμπνεύστηκαν από το πέρασμα του νησιού στα χέρια των Οθωμανών. . Όμως στον εικοστό αιώνα, ανάμεσα στους δύο μεγάλους παγκόσμιους πολέμους, όταν η Αγγλία έβγαινε τραυματισμένη από τις δοκιμασίες, βρέθηκαν αρκετοί συγγραφείς που αναζήτησαν στην φωτεινή και χαλαρή Μεσόγειο την απόδραση, την ηρεμία και τον ερωτισμό. Ο Λόρενς Ντάρελ, γεννημένος στην Ινδία, έστρεψε από νέος την πλάτη του στην πατρίδα του. Το 1935 κουβάλησε όλο το Νταρελαίϊκο στην Κέρκυρα, όπου έζησαν για έξη χρόνια, καλλιεργώντας τη γη και την αγάπη τους για τους ντόπιους και τον τόπο. Μπορεί κανείς να τα διαβάσει στο βιβλίο του «Η σπηλιά του Πρόσπερου», ένα γοητευτικό οδοιπορικό στις ακρογιαλιές της Κέρκυρας με τα αγκυροβόλια και τις βαρκάδες. Το νησί εξύμνησε και ο αδελφός του, ο Τζέραλντ Ντάρελ, στο δικό του πόνημα «Η οικογένειά μου και άλλα ζώα» , εμπνέοντας με τη σειρά του γενιές και γενιές ταξιδιωτών. Ένας άλλος παράδοξος συγγραφέας και ζωγράφος, ο Έντουαρντ Λιρ, τον προηγούμενο αιώνα είχε ήδη κάνει το πέρασμά του από την Κέρκυρα, όμως ο Ντάρελ συνέχισε τον διάπλου του στη Ρόδο και στην Κύπρο. Στη Ρόδο θα γράψει τη «Θαλάσσια Αφροδίτη» (1953) και πολύ αργότερα «Τα ελληνικά νησιά» (1978) που υμνολογούν το ελληνικό φως, «το γυμνό μάτι του Θεού». Τα «Πικρολέμονα» της Κύπρου αφήνουν πικρές ιδεολογικές γεύσεις ωστόσο ο Ντάρελ μαζί με το «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο» έγινε ο πρωτοπόρος πλοηγός της ανατολικής Μεσογείου. Το ίδρυμα Durrell School of Corfu στην Κέρκυρα παραμένει δραστήριο, συμβάλλοντας μέχρι και σήμερα στην επέτειο από τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Λώρενς Ντάρελ το 2012. Ο Τζόν Φόουλς με τον «Μάγο» (1966) έχτισε έναν δικό του ήρωα, πάνω στα πρότυπα του Πρόσπερου της «Τρικυμίας» του Σέξπιρ και της «Οδύσσειας». Ο «Μάγος» είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Νίκολας Ερφ, ενός νέου άντρα που αποφασίζει να διδάξει Αγγλικά στο Σχολείο του Λόρδου Βύρωνος στην Ελλάδα, στο νησί Φράξος . Η Φράξος, το φανταστικό νησί όπου διαδραματίζεται η ιστορία, δεν είναι παρά οι Σπέτσες, όπου ο συγγραφέας δίδαξε το 1951-1952. Εκεί, σε μια απομακρυσμένη η βίλα, θα γνωρίσει έναν πλούσιο και αινιγματικό τύπο, ονόματι Μωρίς Κόγχις. Ο Κόγχις είναι μια πολύπλοκη προσωπικότητα, ένας «μάγος», ένας ηθικά διφορούμενος χαρακτήρας που θα υποβάλλει σε δοκιμασίες τον Νίκολας. Το τοπίο της Ελλάδας, η θάλασσά της, το φως και η μυθική της ατμόσφαιρα κάνουν τον Ερφ να νιώσει ότι βρίσκεται σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν χώρο του θαύματος, όπου μπορεί κανείς να εξερευνήσει και τις πιο απόκρυφες πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Η ταινία που βασίστηκε στο μυθιστόρημα (1968) είχε πρωταγωνιστές τον ʼντονι Κουίν και τον Μάικλ Κέιν. Ο Μπάρυ ʼνσγουρθ, που πέθανε τον Ιούνιο του 2012, όπως ο Ντάρελ και ο Φόουλς, έζησε στην Ελλάδα και δίδαξε αγγλικά. Τουλάχιστον τρία βιβλία του έχουν ελληνικά θέματα και αυτό που ξεχωρίζει είναι το «Νησί του Πασχάλη» (1980) ένα μυθιστόρημα εποχής που διαδραματίζεται τις παραμονές της κατάρρευσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε ένα ελληνικό νησί, απέναντι από τις μικρασιατικές ακτές. Όπως και η Φράξος είναι φανταστικό, αλλά οι οικείες περιγραφές παραπέμπουν στην ελληνικότητα του τοπίου. Εδώ ένας έμμισθος ΄Ελληνας πληροφοριοδότης, ο Πασχάλης, παρακολουθεί τους συμπατριώτες του και δίνει αναφορές στην Πόλη, ώσπου καταφτάνει ένα αμφιλεγόμενος ʼγγλος αρχαιολόγος που θα διεκδικήσει μια κοσμοπολίτισσα γοητευτική ζωγράφο την οποία έχει ερωτευτεί ο Πασχάλης. Στην συντροφιά θα «προστεθεί» και ένας Κούρος που ανακαλύπτεται στην πλαγιά ενός βουνού. Το μυθιστόρημα γυρίστηκε ταινία το 1988 με τον Μπεν Κίνσλει και την Έλεν Μίρεν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Ο Λουί ΝτεΜπερνιέρ ήρθε νεαρός για τουρισμό στην Ελλάδα και αισθάνθηκε να τον «πληγώνει» σεφερικά, όπως δήλωσε. Με το «Μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι», (1994) έκανε ένα από τα μεγαλύτερα εκδοτικά best seller στην Αγγλία και έστειλε κατά χιλιάδες τους τουρίστες στην Κεφαλονιά. Η ιστορία του Ιταλού κατακτητή, το 1944, που λατρεύει το μαντολίνο του και την Ελληνίδα Πελαγία συγκίνησαν τα πλήθη, εξόργισαν τους ιστορικούς και τους αριστερούς αλλά ανέδειξε τις λογοτεχνικές ικανότητες του ΝτεΜπερνιέρ . ʼλλωστε ο Βρετανός συγγραφέας ξεκίνησε ως ένας από τους είκοσι καλύτερους νέους συγγραφείς τη δεκαετία του ενενήντα. Η ομώνυμη ταινία, το 2001, εκτόξευσε πωλήσεις και τουριστικές αποστολές με αποτέλεσμα ακόμη και μπαρ στην Αγία Ευφημία να μετονομάζονται σε Captain Corelli’s. Η επόμενη απόπειρά του, να γράψει τα δικά του «Ματωμένα χώματα», με τα «Πουλιά χωρίς φτερά» μάλλον δεν στάθηκε επιτυχής. Η Βικτόρια Χίσλοπ γνώρισε μεγάλες πωλήσεις με το «Νησί», τη γνωστή συγκινητική ιστορία που, χωρίς ιδιαίτερες λογοτεχνικές αξιώσεις, γιάτρεψε τουριστικά το νησί της Σπιναλόγκας. Χρόνια πριν το «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» (1977) του Μάικλ Μπερντ, μυθιστόρημα που προέκυψε από την περίφημη σειρά του BBC, έκανε και πάλι δημοφιλή την Κρήτη και τον Γιάννη Μαρκόπουλο! Στην Κρήτη επίσης ο ντετέκτιβ ʼλεξ Μαύρος, δημιούργημα του Σκοτσέζου και διαμένοντα στην Ελλάδα συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας, Πωλ Τζόνστον, λύνει ένα ακόμη μυστήριό του. Πολλά ακόμη αστυνομικά και αισθηματικά βιβλία τσέπης αναφέρονται στα νησιά μας, παράδειγμα του Αμερικανού Τζέφρι Σίνγκερ που ζει στην Μύκονο και τα βιβλία του διαδραματίζονται στη Μύκονο, στην Πάτμο, στην Τήνο με πρωταγωνιστή τον αστυνόμο Καλδή. Μάλιστα κυκλοφορούν και στις δύο γλώσσες, με καλοκαιρινά πάντα εξώφυλλα, και την πρωτοτυπία να είναι τα μοναδικά βιβλία του εκδοτικού οίκου Αικατερίνη Λαλαούνη. Ο θεατρικός συγγραφέας και μυθιστοριογράφος Μάικλ Φρέιν («Το σώσε», «Κοπεγχάγη») με το ενδέκατο μυθιστόρημά του, «Skios» (2012), που μόλις κυκλοφόρησε στα αγγλικά, επινοεί ένα επώνυμο ιδιωτικό νησί στο Αιγαίο για τις μυθιστορηματικές ανάγκες του βιβλίου, όπου έχει την έδρα του το Ίδρυμα Φρεντ Τόπλερ. Εκεί έχει προγραμματιστεί η ετήσια ομιλία του Ιδρύματος με εκλεκτούς καλεσμένους του διεθνούς οικονομικού και επιχειρηματικού κατεστημένου. Δεν λείπει και ο Έλληνας, ο Βασίλης Παπαδόπουλος, ευεργέτης και προστάτης του Ιδρύματος με σκοτεινές υποθέσεις χρήματος ούτε και οι Ρώσοι της οικονομικής ολιγαρχίας. Πρόκειται για μια κωμωδία παρεξηγήσεων, μια φάρσα που περιμένει την κινηματογραφική της εκδοχή. Με εξώφυλλο ένα ελληνικό καλοκαιρινό τοπίο αποτελεί την καλύτερη ελληνική διαφήμιση για τουρισμό. H Islomania είναι μεταδοτική. Νησιά έχουμε εκατοντάδες, οπότε θα βρίσκουν μια θέση στο πέλαγος της γραφής αρκεί να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες αυτές προσκαλώντας συγγραφείς και δημιουργώντας συνθήκες για έμπνευση και δημιουργία. . Θεόδωρος Γρηγοριάδης Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο Σάββατο 1 Σεπτεμβρίου 2012 ©