Μια δεκαετία μεγάλων αλλαγών στο χώρο του βιβλίου Ο Ρόμπερτ ΜακΚραμ, λογοτεχνικός διευθυντής του Observer, της δημοφιλούς εφημερίδας με τις καλύτερες σελίδες βιβλίου, φεύγει ύστερα από δέκα χρόνια στο πόστο του και με την ευκαιρία αυτή αναπολεί τις πιο σημαντικές στιγμές που καθόρισαν τον χώρο του βιβλίου-στον αγλόφωνο κυρίως χώρο που ακόμη κυριαρχεί διεθνώς. Όταν ξεκίνησε στην εφημερίδα το 1996 στην χώρα του κυκλοφορούσαν κάθε χρόνο 60.000 με 100.000 τίτλους. Μέχρι το τέλος του 2007 έφτασαν τους 200.000. Καμία χώρα στον Δυτικό κόσμο δεν έκανε τέτοιους τζίρους που να φτάνουν τα 4 δισεκατομμύρια λίρες το χρόνο. Να λοιπόν που το έντυπο βιβλίο άντεξε την εισβολή του διαδικτύου όπου κατέφυγαν εκατομμύρια άνθρωποι για να εκφραστούν αλλά πολλοί λίγοι βρήκαν ένα ακροατήριο. Κατά βάθος το «στόμα με στόμα» κάνει περισσότερη δουλειά και αυτό παραμένει ένα άλυτο μυστήριο. Ποιες είναι όμως οι πιο καθοριστικές στιγμές μιας δεκαετίας δραστικών αλλαγών; 1. Νέο Αίμα: Ζέιντι Σμιθ. Η συλλογή της «White teeth» (προτιμάμε τον αγγλικό τίτλο) το 1997, πριν ακόμη κυκλοφορήσει, εξασφάλισε μια προκαταβολή 250.000 λιρών και οι πωλήσεις της παγκοσμίως έφτασαν τα 2 εκατομμύρια. Τώρα πια όλοι οι εκδότες αναζητούσαν μια «καινούργια Ζέιντι Σμιθ» καθώς νέοι συγγραφείς όπως ο Χάρι Κούνζρου, η Κίραν Ντεσάι, η Μόνικα Άλι, ο Πήτερ Χο Ντέιβις, προερχόμενοι από γονείς με πολυεθνικές ρίζες διεκδικούσαν τη θέση του Ρούσντι, του Σεθ, του Σουίφτ. 2. Amazon Το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο το 1996 πούλησε βιβλία αξίας 16 εκ. λιρών σε 180.000 πελάτες ενώ μέσα στο 2007 οι πωλήσεις έφτασαν τα 3.58 δις. σε 200 χώρες. Μόνον σε μια μέρα, στις 10 Δεκεμβρίου του 2007 οι πελάτες του Άμαζον παράγγειλαν 5.4 εκ. είδη. Μια νέα γενιά συγγραφέων διαδόθηκε μέσα από το ενοποιημένο παγκόσμιο εμπόριο που διψούσε για αγγλική λογοτεχνία. Συγγραφείς που εξασφάλιζαν τεράστια ποσά από πωλήσεις, προκαταβολές και γίνονταν διεθνώς γνωστοί διάσημοι. Η Ντόρις Λέσιγκ διαφωνεί σ? αυτό: ένας συγγραφέας που ενδίδει συνεχώς στη δημοσιότητα δεν αφήνει λίγο χώρο ελεύθερο για να αναπνεύσει η γραφή του. Πράγματι, σημειώνει ο Ρόμπερτ ΜακΚραμ, καμιά φορά οι συγγραφείς γίνονται όμηροι του εμπόριου βιβλίων αλλά και μερικοί που δεν τους εξέδιδαν στην αρχή τα βιβλία ανέτρεψαν κάθε υπολογισμό. 3. Τζ. Κ. Ρόουλιγκ Μια τέτοια συγγραφέας είναι η δημιουργός του Χάρι Πότερ. Το 1997 ο πρώτος Πότερ εκδόθηκε σε μόλις 500 αντίτυπα για να φτάσει σήμερα σε 400 εκ. αντίτυπα σε όλο τον κόσμο, αξίας 545 εκ. λιρών. 4. Διορθώσεις. Ο Τζόνοθαν Φρέιζερ αρνήθηκε να υποταγεί στο κλαμπ της Όπρα που θα του εξασφάλιζε μια ευρύτατη δημοσιότητα-κάτι που έγινε με την Τόνι Μόρισον-αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να γνωρίσει μεγάλη επιτυχία με το μυθιστόρημά του που επέστρεφε στις μεγάλες αφηγήσεις (σημειώνει ο Ρ.ΜΚ και εμείς δεν έχουμε λόγο να συμφωνούμε?) 5. Βραβεία. Μπορεί ο Τζον Μπέργκερ να δώρισε τα χρήματα του βραβείου Booker για το μυθιστόρημα ?G? στους Μαύρους Πάνθηρες αλλά ποιος δεν θα ήθελε ένα βραβείο που πολλαπλασιάζει ιλιγγιωδώς τις πωλήσεις; Ακόμη και το Costa Prize εκτίναξε το μυθιστόρημα της Στεφ Πένι (Η τρυφερότητα των λύκων) από τις 40.000 στις 400.000. 6. Λογοτεχνικά Φεστιβάλ Το 1988 καθιερώνεται το Hay-on-Wye στην Ουαλία που θυμίζει τις λογοτεχνικές Κάνες σε δόξα και δημοσιότητα. Από τότε δεν υπάρχει κωμόπολη που να μην διεκδικεί ένα μικρό λογοτεχνικό φεστιβάλ. 7. Ίαν ΜακΓιούαν Το «Σάββατο» ήταν το πρώτο λογοτεχνικό μυθιστόρημα που πέρασε στις ειδήσεις του ΙΤV και ο ΜακΓιούαν ίσως ο πιο διάσημος πετυχημένος συγγραφέας της δεκαετίας. Ποιος να φανταζόταν, όμως, ότι πέρυσι στην κορυφή των ευπώλητων θα κυριαρχούσε μυθιστόρημα ενός μοντέλου και μάλιστα γραμμένο από «συγγραφέα φάντασμα»; 8. Μπλόγκερς vs Κριτικών Η απίστευτη άνθηση των λογοτεχνικών μπλόγκς, σε αντίθεση με την συρρίκνωση των λογοτεχνικών σελίδων μεγάλων εφημερίδων ή την ενσωμάτωσή τους σε πολιτιστικά ένθετα, έδωσε δύναμη στον διαδικτυακό κριτικό λόγο και πολλοί εκδότες σκέφτονται πρώτα να στείλουν τα βιβλία τους προς τα εκεί παρά σε μια παραδοσιακή εφημερίδα. 9. Eats, Shoots & Leaves Ένα αναπάντεχο βιβλίο που αγαπήθηκε από τους αγγλόφωνους του πλανήτη γιατί τους μάθαινε σωστή στίξη. 10. Kindle Το ηλεκτρονικό βιβλίο, απάντηση στο Sony Reader, όπου διαβάζεις «τόμους» βιβλία αλλά και τα κατεβάζεις απευθείας από το Amazon.Φυσικά να μην ξεχνάμε την ψηφιοποίηση μεγάλων βιβλιοθηκών από την Google. Αλλά όπως λέει ο εκδότης της Ρόουλιγκ « ο περισσότερος κόσμος προτιμάει να κρατάει, να αισθάνεται, να αγγίζει, να συλλέγει, να δωρίζει, να διαβάζει ένα τυπωμένο βιβλίο». Και γι αυτό οι εκδότες πρέπει να κάνουν τα βιβλία ακόμη πιο επιθυμητά. Όσο για την αγγλική λογοτεχνία, ποτέ ξανά δεν ήταν πιο διαδεδομένη και δημοφιλής και είναι ευτύχημα να είσαι σήμερα ένα Άγγλος συγγραφέας. Λέει ο Ρόμπερτ ΜακΚραμ. Κάτι θα ξέρει. Observer/ Κυριακή 25 Μαίου 2008