ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Μπορεί αυτή την στιγμή το πιο κινηματογραφικό γεγονός της χρονιάς να είναι η ταινία «Ελ Γκρέκο», το πιο σημαντικό εικαστικό γεγονός η έκθεση Destroy Athens, όμως στον χώρο των ελληνικών γραμμάτων θεωρούμε πολύ σημαδιακή την εμφάνιση ενός λεξικού που δεν θυμίζεις τίποτε από τα παλιότερα. Πρόκειται για το «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. ΠΡΟΣΩΠΑ - ΕΡΓΑ - ΡΕΥΜΑΤΑ ? ΟΡΟΙ» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ. »Πρόσωπα - έργα - ρεύματα ? όροι» είναι οι βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους αναπτύσσεται το έργο. Πρόκειται ίσως για το πιο θεμελιώδες έργο πάνω στα ελληνικά γράμματα. Ογκώδες και επιβλητικό από κάθε άποψη. Δυόμιση χιλιάδες τετρακόσιες σελίδες σε έναν καλοδεμένο, καλοτυπωμένο τόμο, με αισθητικά όμορφο εξώφυλλο. Μια εκατοντάδα συνεργάτες δούλεψαν σχεδόν επί είκοσι χρόνια για να αποτυπώσουν οποιαδήποτε γνώση, πληροφορία και τάση που σχετίζεται με τα ελληνικά γράμματα. Κάτι τέτοιες εκδόσεις αποδεικνύουν ότι όσες Wikipedia να μας προκύψουν το χειροποίητο ξεφύλλισμα δεν αντικαθίσταται με τίποτε. Το Λεξικό ήρθε για να μείνει, πολύ δύσκολα θα αντικατασταθεί στο άμεσο μέλλον. Οι συζητήσεις άρχισαν μαζί και οι κάποιες αντιρρήσεις θεωρητικών σχετικά με τον τρόπο που αναπτύσσονται τα θέματα. Στα ΝΕΑ του Σαββάτου, στο βιβλιοδρόμιο, στις 3 Νοεμβρίου η Μάρω Δούκα τείνει την πιο τρυφερή συγγραφική χειρονομία. Και ίσως η άποψή της είναι η πιο σεβαστή. Τα γράμματα ξεκινάνε από τους συγγραφείς, χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε ούτε θεωρία ούτε ακαδημαϊκή ζωή. Επομένως, όσοι έχετε κάποιες ειδολογικές αντιρρήσεις, αφήστε τις κατά μέρος και χαρείτε το πλουσιότερο βιβλίο για τα ελληνικά γράμματα! Παραθέτουμε το κείμενο της Μάρως Δούκα: «Έχω ακουμπήσει στα γόνατά μου το επίτομο « Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (ΛΝΕΛ):Πρόσωπα,Έργα,Ρεύματα, Όροι », και το φυλλομετρώ με περιέργεια, σαν να θέλω να το δοκιμάσω. Γρήγορα όμως αποξεχνιέμαι. Κι εξάλλου, ως πεζογράφος κλήθηκα να γράψω δυο λόγια και όχι ως ειδικός που οφείλει οπωσδήποτε να εντοπίσει τις τυχόν αλλά και αναπόφευκτες και συγγνωστές, θα έλεγα, για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα, παραλείψεις. Και ως πεζογράφος αφήνομαι σ΄ ένα χωρίς τέλος μυθιστορηματικό χρονικό, καθώς συμπλέκονται και γειτονεύουν αρμονικά από λήμμα σε λήμμα οι πεθαμένοι με τους ζωντανούς, οι Έλληνες με τους ξένους, οι αρχαίοι με τους σύγχρονους, οι δόκιμοι με τους αδόκιμους, οι διαχρονικοί με τους επικαιρικούς, οι διάσημοι με τους άσημους, οι παλιοί με τους νέους, οι νέοι με τους νεώτερους. Σαν ένα τρένο που με ταξιδεύει στα δαιδαλώδη μονοπάτια της συλλογικής αυτογνωσίας. Κι όπως συνεχίζω την περιπλάνηση και καθυστερώ επίμονα να φτάσω στο «δέλτα», διστάζοντας να διαβάσω το «λήμμα» μου, όχι γιατί δεν ανυπομονώ να μάθω τι γράφει για μένα το Λεξικό, αλλά γιατί φοβάμαι μήπως αυτά που γράφει με ταράξουν, ξαφνικά με πιάνει ανυπομονησία να δω με ποιους γειτονεύω, με τον θρυλικό Στρατή Δούκα, άραγε; Ο ποιητής Γιάννης Κοντός, θυμάμαι, με είχε πάει πριν από χρόνια πολλά να τον γνωρίσω στο υπόγειο διαμέρισμά του, κατάκοιτο τότε, κάπου στα Ιλίσια, στην οδό Ορμηνίου. Και φτάνω στη «γειτονιά» μου. Όχι, δεν συνορεύω με τον αγαπημένο μου γέροντα Στρατή. Συνορεύω με τον άγνωστό μου Στέφανο Δούγκα που πέθανε το 1830. Διαβάζω το λήμμα του, ενώ διατρέχω διαγωνίως το δικό μου λήμμα, και ανυπομονώ να διαβάσω το λήμμα που ακολουθεί για τον άλλο γείτονά μου, τον Δημήτρη Δούκαρη που πέθανε το 1982. Κληρικός, μαχητικός διαφωτιστής και πολλαπλώς διωκόμενος από την Εκκλησία ο Στέφανος Δούγκας. Ποιητής εξαιρετικής ευαισθησίας ο επίσης διωκόμενος από την Πολιτεία στα πέτρινα χρόνια Δημήτρης Δούκαρης. Κι εγώ ανάμεσα. Κλείνω το Λεξικό συγκινημένη. Τον Δημήτρη Δούκαρη τον είχα γνωρίσει από κοντά. Και μου κάνει εντύπωση πόσο καθαρά έχω συγκρατήσει στη μνήμη μου την εμβληματική μορφή του. Πριν αρχίσω και πάλι την περιδιάβαση, διαβάζω τον πρόλογο του εκδότη και γενικού συντονιστή, Στέφανου Πατάκη. Αντιγράφω: «Όταν ξεκινήσαμε το 1988 την έκδοση του λεξικού αυτού, είχαμε θέσει το χρονικό όριο της τριετίας για την ολοκλήρωση όλου του έργου. Σήμερα, δεκαεννιά χρόνια μετά, παραδίδουμε στο κοινό ένα βιβλίο το μέγεθος και τη σπουδαιότητα του οποίου ούτε είχαμε φανταστεί ούτε είχαμε σχεδιάσει». Και συνεχίζει: «Αυτό που έχει σημασία στο τέλος της πορείας είναι ότι τώρα μπορούμε να πούμε πως με αυτό το έργο η νεοελληνική λογοτεχνία απέκτησε το λεξικό της. Και νομίζουμε ότι είναι σημαντικό αυτό». Ακολουθεί η διαφωτιστική ως προς τους στόχους και τις φιλοδοξίες του εγχειρήματος εισαγωγή του Αλέξη Ζήρα, υπεύθυνου σύνταξης από το 1992 έως το 1996 και συντάκτη των περισσότερων λημμάτων που αναφέρονται στους σύγχρονους και στους εν ζωή συγγραφείς. (Άλλοι υπεύθυνοι: Μιχάλης Μερακλής, Καριοφίλης- Κάρολος Μητσάκης, Βάλτερ Πούχνερ για την περίοδο 1988- 1991 και Λαμπρινή Κουζέλη για την περίοδο 1997-2007). Κι όπως συνεχίζω το φυλλομέτρημα των 2.500 σελίδων, σκέφτομαι ότι ακόμη και ο πιο δύστροπος, ο πιο αυστηρός, ο πιο απαιτητικός, ή και ο πιο κακόβουλος αναγνώστης δεν θα μπορούσε να μην αναγνωρίσει ότι τούτο το ογκώδες βιβλίο υποδομής με την αμεσότητα λεξικού, τον αναστοχασμό ιστορίας και την ευρύτητα εγκυκλοπαίδειας, μοναδικό στο είδος του στον τόπο μας, θα αποτελέσει δικαιωματικά, χάρη στην πολυμέρεια, τη μεθοδικότητα και το εύρος του, σταθμό στην περιπέτεια καταγραφής του νεοελληνικού λόγου. Βασικό γνώρισμα του Λεξικού είναι ότι, ενσωματώνοντας στη ροή του ελληνικού αλφαβήτου το λατινογενές αλφάβητο των ευρωπαϊκών γλωσσών, δεν περιορίζεται απλώς στην ξερή κατά αλφαβητική σειρά παράθεση των Ελλήνων συγγραφέων, αλλά τους διασταυρώνει λειτουργικά με την αρχαία ελληνική, λατινική, ευρωπαϊκή και ευρύτερα, θα έλεγα, μεταφρασμένη στα ελληνικά παγκόσμια γραμματεία, με τα αισθητικά ρεύματα, τις εθνικές λογοτεχνίες, τους διεθνείς περί τη συγγραφή όρους και τις συγγενείς προς τη λογοτεχνία τέχνες και ανθρωπιστικές επιστήμες, φωτίζοντας σφαιρικά, πολύτροπα και πολύπλευρα, τη νεοελληνική λογοτεχνική πραγματικότητα. Η ποθητή αμεροληψία και η απαραίτητη πληρότητα του εγχειρήματος σε γενικές γραμμές διασφαλίζονται χάρη στη σύμπλευση της «υποκειμενικής» αντικειμενικότητας των έγκυρων συνεργατών, που υπογράφουν τα λήμματα, με την ευθύνη, τις ανάγκες και τους κανόνες που επιβάλλει η εργασία του γραμματολόγου- ερευνητή. Μια εργασία επίπονη που οφείλει εκτός από την εκ νέου ανασύνθεση του καταγραμμένου ήδη παρελθόντος να περιγράψει, όσο αυτό είναι δυνατόν, ακόμη και διακινδυνεύοντας, τη δυναμική, τις τάσεις και τις αναζητήσεις του παρόντος. Τελειώνοντας τούτη την άκρως προσωπική παρουσίαση του Λεξικού, δεν έχω παρά να του ευχηθώ «καλό ταξίδι». Πάντα με την προσθήκη νέων λημμάτων στις γραμμές του και πάντοτε με την ευγενή φιλοδοξία της συμπλήρωσης και της βελτίωσης. Ευχή μου επίσης, εκτός από την τωρινή έντυπη, εξαιρετικά φροντισμένη και καλαίσθητη μορφή του, να αποτελέσει στο άμεσο μέλλον και μια διαρκώς ανανεούμενη ψηφιακή «βάση» πληροφοριών, έγκυρο οδηγό και πολύτιμο εργαλείο όχι μόνο για τους διδασκόμενους και τους διδάσκοντες σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αλλά και για τον καθένα που θα αισθανόταν την επιθυμία, ανεξάρτητα από τα όποια άλλα ενδιαφέροντά του, να προσεγγίσει άμεσα την ελληνική λογοτεχνία κατά μήκος του χρόνου στις διάφορες μορφές της». Θ.Γ