4η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΝΕΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ Η συνάντηση «Εργασίας Νέων Συγγραφέων» έλαβε χώρα στο Ναύπλιο από 24 έως 26 Νοεμβρίου 2006. Την διοργάνωση ανέλαβαν το περιοδικό «να ένα μήλο» από κοινού με το Υπουργείο Πολιτισμού. Το περιοδικό «να ένα μήλο», με εκδότρια την δημοσιογράφο του Βήματος (Βιβλία) Λώρη Κέζα, είναι το πιο νεανικό και επιθετικό λογοτεχνικά περιοδικό. Συνεργάτες του είναι συγγραφείς κάτω των σαράντα και σίγουρα όσοι κρατάνε τα τεύχη του θα έχουν να πούνε πολλά στο μέλλον για την καινούργια φουρνιά που θα προκύψει. Τα θέματα που συζητήθηκαν κατόπιν ατομικών εισηγήσεων είχαν να κάνουν με το πολιτικό πρόσωπο του συγγραφέα, το ιστορικό μυθιστόρημα και τον ρόλο του επιμελητή στην διαδικασία διόρθωσης των βιβλίων. Οι συγγραφείς που συμμετείχαν ήταν και οι βασικότεροι συνεργάτες του περιοδικού: Βασιλική Αλμπάνη,Βασίλης Αμανατίδης, Νίκος Βλαντής, Δημήτρης Γκενεράλης, Ελένη Ζαχαριάδου, Φώτης Θαλασσινός, Κώστας Καβανόζης, Ντίνα Κίτσου, Εύη Λαμπροπούλου, Δημήτρης Μαμαλούκας, Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Μάιρα Παπαθανασοπούλου, Γαλάτεια Ριζιώτη, Μαρία Σούμπερτ, Δημήτρης Σωτάκης, Ηλίας Φλωράκης, Θανάσης Χειμωνάς. Δημοσιεύουμε τις τρεις εισηγήσεις καθώς παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της θεματολογίας, των απόψεων που εκφράζουν και φυσικά επειδή προέρχοντaι από «συγγραφείς εν εξελίξει» παραφράζοντας το ?writing in progress?. Ξεκινάμε με την εισήγηση του Δημήτρη Γκενεράλη και θα ολοκληρώσουμε σε ένα δεύτερο μέρος με τις υπόλοιπες εισηγήσεις. ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΕΝΕΡΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Ξεκινώντας θα πρέπει να ξεκαθαρίσω κάτι : Ο βασικότερος λόγος της ε??ονής για τη σύγκριση ενός ιστορικού ?υθιστορή?ατος ?ε ?ια αντίστοιχη ιστορική πραγ?ατικότητα είναι η πεποίθηση ότι η ιστορία αποτελεί ένα επιστη?ονικό αντικεί?ενο που ?πορεί και πρέπει να καταγραφεί αντικει?ενικά από τη θετική επιστή?η της ιστοριογραφίας. Κατ? επέκταση, ένα ιστοριογραφικό κεί?ενο είναι ?ια επιστη?ονική πραγ?ατεία που καταγράφει πιστά ?ια πραγ?ατικότητα, ένα αφηγη?ατικό κεί?ενο «ε?πειρικού/ιστορικού τύπου». Αν λοιπόν για τη ?υθοπλαστική αφήγηση οι πιθανοί κόσ?οι, δηλαδή ο ?υθοπλαστικός τύπος αφήγησης, είναι επιτρεπτοί, για την επιστη?ονική ιστορική αφήγηση αποκλείονται. ΟΡΙΣΜΟΣ Οι περισσότερες μελέτες ορίζουν την ιστορικότητα ενός μυθιστορήματος ως τη διαπραγμάτευση ενός παρελθόντος που θα απέχει τουλάχιστον τριάντα χρόνια από την εποχή της συγγραφής του. Κατ? επέκταση, τα χαρακτηριστικά του ιστορικού μυθιστορήματος καθορίζονται ως εξής : ? Χρονική απόσταση μεταξύ της μυθιστορηματικής δράσης και της συγγραφής [Το αίτη?α της χρονικής απόστασης οφείλεται στην αντικει?ενικότητα της ιστορικής παράστασης, την οποία υποτίθεται ότι διαφυλάσσει η α?εροληψία του συγγραφέα] ? Παράσταση τουλάχιστον ενός προσώπου , γνωστού από την επιστημονική ιστοριογραφία ? Η ιστορική αναφορά μπορεί να περιορίζεται στην παράσταση πολιτικών ή στρατιωτικών γεγονότων του παρελθόντος ΓΕΝΝΕΣΗ Η γέννεση του όρου ΙΣΤΟΡΙΚΟ-μυθιστόρημα προήλθε και καθιερώθηκε με τα μυθιστορήματα του Scott τα οποία ακολουθούν τις βασικές αρχές του Ιστορισμού κατά την καταγραφή, παράσταση και αξιολόγηση της ιστορίας. Ο βασικότερος συνεκτικός κρίκος της ιστοριογραφίας (επιστημονικής καταγραφής της ιστορίας) και της ιστορικής μυθοπλασίας (θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε έτσι τελικά το ιστορικό μυθιστόρημα) είναι η από κοινού χρήση του μέσου της αφήγησης. Ο αφηγηματικός λόγος της επιστημονικής ιστοριογραφίας διεκδικεί για τον εαυτό του το αξίωμα του «πραγματικού» (γεγονότα τα οποία επιβεβαιώνονται, έχουν συμβεί). Παρόλα αυτά δε διαφέρει ουσιαστικά από ένα μυθοπλαστικό πεζογράφημα. Όμως : Η μυθοπολασία [μυθιστόρημα] και η πραγματικότητα [ιστορικό γεγονός] δεν είναι απαραιτήτως έννοιες κατηγορικά αντίθετες, δεν έχουν δηλαδή την αντιθετική σχέση αλήθειας-ψεύδους. Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ιστορικό μυθιστόρημα έχει διδακτικό ρόλο [Η διδακτική λειτουργία του ιστορικού ?μυθιστορήματος προϋποθέτει την κατηγορική ύπαρξη της ιστορικής αλήθειας, η οποία υποτίθεται ότι προϋπάρχει ανεξάρτητα από τις καταγραφές της ιστορίας] το ιστορικό ?υθιστόρη?α θεωρείται ότι λειτουργεί ως συ?πλήρω?α της ιστορικής βιβλιογραφίας, η οποία προέρχεται από και προορίζεται για ?ια ?ειοψηφία, ότι αποτελεί ένα είδος εκλαΐκευσης της ιστορίας [δηλαδή διευκολύνει την πρόσβαση των αναγνωστών στην ιστορία], η οποία γίνεται ?ε αυτόν τον τρόπο προσβάσι?η στο ευρύ κοινό. Με άλλα λόγια, το ιστορικό ?υθιστόρη?α θεωρείται ως αντίδραση στη στροφή που ση?ειώθηκε στην ιστοριογραφία, όταν ο γερ?ανικός ιστορισ?ός την καθιέρωσε ως επιστή?η, καθιστώντας την δυσπρόσιτη για το ευρύ κοινό. Ο ρόλος του εκλαϊκευτή της επίση?ης ιστοριογραφίας και κατ? επέκταση ο διδακτικός ρόλος της ιστορικής ?υθοπλασίας έχει ερ?ηνευθεί ως ένας από τους βασικότερους λόγους της δη?ιουργίας αυτού του λογοτεχνικού είδους. Άλλο ένα σημαντικό κατά τη γνώμη μου χαρακτηριστικό (το οποίο μπορεί να ειδωθεί και ως επιλογή του συγγραφέα) του Μυθιστορήματος, όταν αυτό προσπαθεί να είναι Ιστορικό είναι η χρήση «δευτερευόντων» ιστορικών προσώπων (που είναι λίγο-πολύ άγνωστα στο ευρύ κοινό) ως πρωταγωνιστών, καθώς και η επιλογή ενός ιστορικού πλαισίου που είναι σχετικά ανεξερεύνητο. Μ? αυτόν τον τρόπο ενδεχομένως αποφεύγονται δυσαρμονίες με την επίσημη ιστοριογραφία. Σε κάθε περίπτωση, και εδώ θα πρέπει να υπάρχει πιστότητα στην αναπαράσταση μιας εποχής με ιστορικό ενδιαφέρον. Από ένα ιστορικό ?υθιστόρη?α ανα?ένεται η «αντικει?ενική» διαπραγμάτευση πολεμικών και πολιτικών ιστορικών γεγονότων·ανεξάρτητα από τη φύση ό?ως των γεγονότων που παρουσιάζονται, πολύ ση?αντικότεροι παράγοντες είναι η (1) απόσταση που τα χωρίζει από το παρόν της συγγραφής καθώς και το (2.) ρεαλιστικό ιστορικό πλαίσιο, δηλαδή η αποφυγή αναχρονισ?ών ?ε την ανά?ιξη στοιχείων χαρακτηριστικών διαφορετικών εποχών και φυσικά (3.) η αποφυγή δυσαρ?ονιών ?ε την επίση?η επιστη?ονική ιστοριογραφία. ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Αν λοιπόν υποτεθεί ότι έστω η γλώσσα ενός ιστορικού ?υθιστορή?ατος είναι δυνατό να αποδώσει ένα ιστορικό ιδίω?α, για την ψυχολογία, για τον τρόπο που σκέφτονται οι ήρωες ενός τέτοιου ?υθιστορή?ατος, έχει διαπιστωθεί ότι είναι αδύνατο να είναι πιστή. Πρόκειται πάντα για την εποχή του συγγραφέα. Το ίδιο ισχύει και για την παράσταση ?ιας «ιστορικής ψυχολογίας». Αυτήν την α?φίβολη ισχύ του κριτηρίου της ιστορικής ψυχολογίας την ενισχύει ακό?η περισσότερο το γεγονός ότι η αντίληψη της πραγ?ατικότητας, είτε αυτή είναι σύγχρονη είτε όχι, γίνεται έτσι και αλλιώς ?ε τη ?εσολάβηση ενδιά?εσων πηγών που ?εσολαβούν ανά?εσα στο γεγονός και στο δέκτη, όπως γραπτά ή ηλεκτρονικά ντοκου?έντα ή οι αφηγήσεις τρίτων. ΤΕΛΟΣ-Το ιστορικό μυθιστόρημα: Κατώτερη λογοτεχνία;;; Είναι πάντως σαφές ότι η εξαιρετικά περιοριστική αντίληψη της ελληνικής γρα??ατολογίας για το τι είναι ιστορικό ?υθιστόρη?α έχει αποκλείσει από τη ?ελέτη του είδους πολλά ιστορικά ?υθιστορή?ατα, πράγ?α που έχει ως συνέπεια την παρα?έληση του ρόλου της ιστορίας και του τρόπου κατανόησής της στην ελληνική λογοτεχνία. Και το ση?αντικότερο, ?ένοντας προσκολλη?ένη σε ?ια κατανόηση του είδους, που είναι αποκλειστικά προσαρ?οσ?ένη στο είδος όπως καλλιεργήθηκε τον δέκατο ένατο αιώνα, καταλογίζει στο ιστορικό ?υθιστόρη?α ?ια ταυτότητα παραλογοτεχνίας και φυγής από την πραγ?ατικότητα. Η αντι?ετώπιση του ιστορικού ?υθιστορή?ατος στην πραγ?ατική του διάσταση ?πορεί να προσφέρει χρήσι?ες διαπιστώσεις για τις ?ορφές που έχει πάρει το είδος στην ελληνική λογοτεχνία καθώς και τις ?ορφές κατανόησης και (κατά-) χρησης της ιστορίας. Και ακριβώς οι τρόποι θε?ατοποίησης της ιστορίας θα πρέπει να είναι ο πυρήνας για τη ?ελέτη του ιστορικού ?υθιστορή?ατος.