Κείμενο: ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΑΚΗΣ,  Φωτογραφίες: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΟΥΚΑ

Είναι μία από τις λιγοστές πόλεις του ελληνικού χώρου, η οποία διατήρησε αδιάλειπτη την παρουσία της και αλώβητη την αυθεντικότητα της, από την αυγή της ιστορίας μέχρι σήμερα. Επί 30 εκατονταετηρίδες, στην καρδιά του πιο εύφορου κάμπου της Ελλάδος.

Στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, πρώτος ο Ηρόδοτος την αναφέρει με το όνομα «Σίρις», από τη λέξη σίριος, δηλαδή ήλιος. Αργότερα ο Θεόπομπος την αποκαλεί «Σίρα» και ο ρωμαίος Τίτος Λίβιος την ονομάζει «Siras - Sirae». Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, αναφέρεται ως «Φέρραι» ή και «Φερραί», αλλά επικρατεί το «Σέρα» και «Σέρραι». Ο Κωστής Παλαμάς, στο έργο του «Η φλογέρα του Βασιλιά», ποιητική αδεία, την ονομάζει «Σέρρα». Έγκριτοι ιστορικοί μελετητές, του χτες και του σήμερα, συμφωνούν ότι το όνομα της δεν είναι καν «οι Σέρρες», το σωστό είναι «τα Σέρρας». Όπως και να ’χουν οι περί του ονόματος απόψεις, η πόλη των Σερρών, εξ' αιτίας της πλεονεκτικής τοποθεσίας και του πλούτου της γνώρισε πολλούς δυνάστες και άλλους τόσους κατακτητές: Πέρσες, Ρωμαίους. Φράγκους, Σέρβους, Βούλγαρους, Τούρκους. Αμέτρητες φορές, υπέφερε απερίγραπτες καταστροφές και ισοπεδώθηκε σε ερείπια. Σε βάθος έξι μόνον μέτρων, έχουν βρεθεί τρία αλλεπάλληλα στρώματα πυρπολημένων πόλεων. Όμως, χάρη στην ευψυχία, στην ακαμάτη δραστηριότητα και στο ακατάβλητο φρόνημα των κατοίκων της, οι Σέρρες, κάθε φορά αναστηλώνονταν από τις στάχτες και περήφανα σήμερα αποτελούν, κόσμημα μοναδικό της Ελλάδος.
Με το πρώτο φως της ημέρας ο ήλιος χαϊδεύει τρυφερά την πόλη, καλώντας την σε ξύπνημα. Οι αχτίδες του λαμπιρίζουν στις δροσοσταλίδες των σπαρτών του κάμπου, που μοιάζουν διαμάντια να στεφανώνουν τη δόξα του παρελθόντος και τις προοπτικές του μέλλοντος. Ψηλά, από την βυζαντινή Ακρόπολη των Σερρών, τον Κουλά, η εικόνα είναι συναρπαστική. Μεγαλούπολη, πλέον, οι Σέρρες, συμπαγής οικοδομικά, στα πρότυπα των περισσοτέρων ελληνικών πόλεων, με εμφανή την επέλαση του τσιμέντου. Αλλά, με μια εξαιρετικά σημαντική μοναδικότητα: Είναι περιτριγυρισμένη από πυκνά, καταπράσινα δάση και ξεχωριστής ομορφιάς φυσικό περιβάλλον, σε απόσταση, πέντε μόλις λεπτών, από το κέντρο της πόλεως. Λιγοστά τα ιστορικά κτίρια, όσα γλίτωσαν από την καταστροφική μανία των διαφόρων επιδρομέων και ειδικότερα από την ισοπέδωση και τον ολοκληρωτικό εμπρησμό των Βουλγάρων, το 1913. Ελπιδοφόρα η επέκταση της πόλεως σε προαστιακές περιοχές που οικοδομούνται με περιβαλλοντικά αυστηρότερες προδιαγραφές, για ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Αγκαλιασμένη από τα όρη Μενοίκιον και Βροντούς, έχοντας στα πόδια της τον ποταμό Στρυμόνα, ήταν ανέκαθεν σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων και θαυμαστών δημιουργικών έργων, «μέγα και άριστον άστυ», σύμφωνα με τους ιστορικούς συγγραφείς. Στην ακρόπολη του Κουλά στον πευκόφυτο λόφο που δεσπόζει της πόλεως των Σερρών, τα απομεινάρια μιας κραταιάς βυζαντινής εποχής, αποτελούν αψευδείς μαρτυρίες μεγαλείου και οικονομικής ευμάρειας. «Πύργος Στεφάνου βασιλέως όν έκτησε Ορέστης», γράφει η επιγραφή στο δυτικό πύργο του κάστρου, που ήταν τμήμα του εσωτερικού τοίχους. Χρονολογείται στα 1350, χρόνια της Σερβοκρατίας και θεωρείται έργο του σέρβου ηγεμόνα, Στεφάνου Δουσάν. Στο εσωτερικό της δεύτερης περιμέτρου του κάστρου, το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, χτισμένο το 1339, με τρεις κόγχες και τρούλο, αγιογραφημένο από σπουδαίους καλλιτέχνες, αποτελεί σίγουρα τόπο μεγάλου ιστορικού ενδιαφέροντος.

Στην κεντρική αγορά των Σερρών τα μαγαζιά ανοίγουν νωρίς-νωρίς, δείγμα κι’ αυτό της φιλεργατικότητας των κατοίκων. Ωστόσο, κοντά και γύρω από την κεντρική πλατεία Ελευθερίας, τα μπουγατσατζίδικα έχουν ανοίξει πριν καλά-καλά ξημερώσει. Βεβαίως, οι Σέρρες είναι πόλη φημισμένη για χίλια δυο καλά και αξεπέραστα, αλλά η μπουγάτσα είναι το κάτι άλλο. Την πατροπαράδοτη συνταγή, έφεραν από την Ανατολική Θράκη και την Κωνσταντινούπολη, Έλληνες πρόσφυγες, στα χρόνια του Μεγάλου Ξεριζωμού. Και η μπουγάτσα στις Σέρρες έγινε βασίλισσα, κατακτώντας ολόκληρη την Ελλάδα Τοπικό γευστικότατο έδεσμα, σήμα κατατεθέν της πόλεως. Μπουγάτσα κρέμα, τυρί, σπανάκι, σκέτη, με κρέας. Ακόμη και εκτός Σερρών, η ένδειξη «Σερραϊκή μπουγάτσα», αρκεί για την απόλυτη ποιοτική πιστοποίηση του προϊόντος.

Η περιήγηση στην πόλη ξεκινά από την πλατεία Ελευθερίας. σημείο συνάντησης ανθρώπων και ιδεών. Στην πλατεία Ελευθερίας, το καφενείο «Κεντρικόν» σερβίρει από πρωίας τους πιο μερακλίδικους καφέδες και συνεπές προς την παράδοση, από τις 12:00 και μετά, μετατρέπεται σε ουζερί, ένα από τα καλύτερα της πόλεως. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών, το γνωστό Μπεζεστένι. Κτίσμα του 15ου αιώνα, μαζί με άλλα κτίρια που δεν υπάρχουν σήμερα, αποτελούσαν ενιαίο κτιριακό συγκρότημα, την σκεπαστή αγορά. Το 1970, το Μπεζεστένι, μετατράπηκε σε μουσείο το οποίο προσελκύει το ενδιαφέρον ντόπιων και επισκεπτών, όπως και ερευνητών σε επιστημονικό επίπεδο. Στις αίθουσές του, τα ευρήματα διηγούνται αιώνες ιστορίας και παραδόσεων. Από τη Νεολιθική Περίοδο: αγγεία, λίθινα και οστέινα εργαλεία, ειδώλια, κοσμήματα. Από τα Αρχαϊκά και Κλασικά χρόνια: όπλα και ειδώλια. Δύο σπουδαίες μαρμάρινες πόρτες από την Ελληνιστική Περίοδο. Και από τα χρόνια του Βυζαντίου, η ανάγλυφη μαρμάρινη εικόνα του Ευεργέτη Χριστού και της Θεοτόκου, όπως και το εντοίχιο ψηφιδωτό του Αποστόλου Ανδρέα, από τον Μητροπολιτικό Ναό των Αγίων Θεοδώρων Σερρών. Πέντε μόλις λεπτά περπάτημα μακριά βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων, στην γέφυρα της κατάφυτης ομώνυμης κοιλάδας, η οποία αποτελεί αγαπημένο χώρο περιπάτου των Σερραίων, πνεύμονα ζωής και χαράς για την πόλη. Στον Μητροπολιτικό Ναό, παλαιοχριστιανικά στοιχεία προσδιορίζουν την αρχική κατασκευή στον 6ο μ.Χ. αιώνα. Εντυπωσιακών διαστάσεων, λιθόκτιστη βασιλική σε δύο μέρη, με εμφανείς τις επεμβάσεις και τις προσθετικές εργασίες κατά τη διάρκεια των αιώνων. Αυτός ο ναός υποδέχτηκε αυτοκράτορες, όπως ο Βασίλειος ο Β' του Βυζαντίου και αντιμετώπισε βαρβαρότητες, όπως το 1571 την τουρκική λεηλασία και το 1913 την βουλγαρική ολοσχερή καταστροφή. Λίγο πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισαν οι αναστηλώσεις που αποκατέστησαν το ναό και τον ανέδειξαν, εκ νέου, προσκύνημα και θρησκευτικό κέντρο αναφοράς στην πόλη των Σερρών.

Στις Σέρρες κάθε εποχή είναι ιδανική για εκδρομές και βόλτες στην εξοχή, στον Λαϊλιά, στη λίμνη και στον υγροβιότοπο της Κερκίνης, στην Ηράκλεια, στο Λιθότοπο, στο Πετρίτσι, στα Πορόϊα, στο Σιδηρόκαστρο, στο Ακριτοχώρι, στη Νιγρίτα, στα Νταρνακοχώρια, στο σπήλαιο της Αλιστράτης. Αρχιτεκτονική και ρυμοτομία γύρω από την παλαιά μητρόπολη και υπό τη σκιά της Ακρόπολης του Κουλά, έχουν χρώμα και άρωμα περασμένων εποχών. Εδώ, η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αντιστέκεται στην παμφάγο επέλαση του τσιμέντου. Κοντά στις παλιότερες μονοκατοικίες, όσες διασώθηκαν από το πύρινο ολοκαύτωμα των Βουλγάρων το 1913 (όταν από 6.500 κατοικίες σώθηκαν μόνον 1.500 ενώ το εμπορικό κέντρο καταστράφηκε παντελώς), υπάρχουν οι νεόδμητες που επιμένουν παραδοσιακά. Και είναι όμορφες. Όπως όμορφα είναι τα περισσότερα δημόσια κτίρια των Σερρών: της Εθνικής Τράπεζας, η οικία του γιατρού Παπαβασιλείου, το μέγαρο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες.

Ακτινοβόλου πολιτισμού αναφορές τα μουσεία των Σερρών, παρουσιάζουν πολυεπίπεδου ενδιαφέροντος εκθέματα. Εκτός από το Μπεζεστένι, η πόλης αριθμεί άλλα επτά: Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων (ένα από τα πέντε μονογραφικά μουσεία στην Ευρώπη), Λαογραφικό Μουσείο Βλάχων (όπου διδάσκονται παραδοσιακοί χοροί και όργανα), το Μουσείο Χερσονήσου του Αίμου (με σπάνια εκθέματα), το Λαογραφικό και Πολεμικό Μουσείο, το Λαογραφικό Μουσείο Λυκείου Ελληνίδων (με τις παραδοσιακές φορεσιές), το Εκκλησιαστικό Μουσείο (με εκθέματα κυρίως μεταβυζαντινής περιόδου) και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, λίγο έξω από την πόλη.

Υπερηφανεύονται δικαιολογημένα οι Σερραίοι για τις μοναδικότητες του τόπου τους. Όπως, λόγου χάριν, για το Αυτοκινητοδρόμιο Σερρών. Στο νοτιοδυτικό τμήμα της πόλεως, σε έκταση 1.000 στρεμμάτων μήκους 3.186 μέτρων και προδιαγραφών formula 3, είναι η μοναδική πίστα στην Ελλάδα και η μεγαλύτερη στα Βαλκάνια. Στην αρχή του μεγάλου κάμπου, πάνω στον περιφερειακό δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη, είναι ένα έργο ιδιαίτερης τουριστικής σημασίας για την πόλη των Σερρών και για την Ελλάδα. Θιασώτες του μηχανοκίνητου αθλητισμού, από ολόκληρη τη χώρα, αλλά και από το εξωτερικό, έρχονται εδώ για ανεπανάληπτες συγκινήσεις. Εν τούτοις, η γραφειοκρατία και ο απαράδεκτος ωχαδερφισμός των «αρμοδίων» υπηρεσιών στην Αθήνα, φρενάρουν την ένταξη του Αυτοκινητοδρομίου Σερρών στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, κάνοντας κάθε λογικό άνθρωπο να αναρωτιέται «αν υπάρχει κουκούτσι μυαλό». Δίπλα στο Αυτοκινητοδρόμιο Σερρών, το Πάρκο Ομόνοιας, αποτελεί έναν ακόμη όμορφο και άνετο χώρο αναψυχής στην πόλη των Σερρών, με πάνω από χίλια τετραγωνικά μέτρα, για την εξυπηρέτηση όλων όσων καταφθάνουν προκειμένου να διακριθούν ή απλά να απολαύσουν τις δραστηριότητες ενός στίβου, αλλιώτικου από τους άλλους. Γευστική πανδαισία και διασκέδαση συμπληρώνουν την ατέλειωτη γκάμα δυνατοτήτων για καλοπέραση, στις Σέρρες. Στον τομέα, η πόλη θα μπορούσε σίγουρα να καταρρίψει πολλά ρεκόρ. Και δεν είναι μόνον η πασίγνωστη μπουγάτσα, ο αχτύπητος ακανές Σερρών, οι εκπληκτικές «σερραϊκές σουβλακερί». Είναι όλα, ένα κι ένα διαλεχτά και φημισμένα. Στην οδό Μιχάλη Καραολή, ένα δρομάκι μιας δεκαπενταριάς μέτρων, καθείς μπορεί να μετρήσει δέκα-δώδεκα σουβλατζίδικα. Το ένα, δίπλα στο άλλο. Ένα κι ένα και τα μεζεκλίκια που σερβίρουν. Στις Σέρρες, άλλωστε, το καλό φαγητό αποτελεί κορυφαία ... φιλοσοφική έκφραση της καθημερινής ζωής. Κι αυτό, κάνει τη μεγάλη διαφορά. Στα «φαγάδικα» των Σερρών, η τοπική παραδοσιακή κουζίνα και η λεγόμενη υψηλή μαγειρική, συναντώνται σ' ένα αρμονικό αντάμωμα τερψιλαρύγγιας ανταγωνιστικότητας. Ο ερχομός της νύχτας στις Σέρρες, απαιτεί μια σοβαρή προετοιμασία για όσα θα ακολουθήσουν. Τις νυχτερινές και μεταμεσονύχτιες ώρες, φαγάδικο και μπαράκια αποκτούν άλλη διάσταση. Πλήθος θαμώνων, εραστών της διασκέδασης. Παράλληλα, στην πόλη ακμάζει τόσο η πνευματική όσο και η καλλιτεχνική, κίνηση και δημιουργία. Πολυδιάστατα και πολυεπίπεδα, προσφέρονται συγκινήσεις που μόνον με υψηλών απαιτήσεων, ανάλογες εκδηλώσεις μπορεί να συγκριθούν. Άλλωστε, το καλοσυνάτο χαμόγελο των κατοίκων αποτελεί αδιάψευστη επιβεβαίωση, ότι η πόλη ξέρει να ζει, να δημιουργεί, να αναπτύσσεται και να γλεντάει. Με όλους όσους την αγαπούν, τους ντόπιους και τους επισκέπτες της, που όλοι μαζί ομολογούν ότι οι Σέρρες έχουν τον τρόπο τους να κατακτούν ολοένα και περισσότερους θαυμαστές και θαυμάστριες.

Περιοδικό NOVA BEST travel & nature
Αριθ. τεύχους 04
Καλοκαίρι 2009