Καθώς κατηφορίζουμε τη στενή άσφαλτο επανέρχονται οι μνήμες από την πρώτη μας προσέγγιση. "Πρώτα μεταβάλλεται η υφή του εδάφους, απρόσμενα, δραματικά. Το παχύ, καφεκόκκινο χώμα των χωραφιών εξαφανίζεται, μετατρέπεται σε μια απέραντη ασβεστολιθική επιφά­νεια, με αναρίθμητες πέτρες, γκρίζες και τραχειές, η μια δίπλα στην άλλη, σαν φυτεμένες από χέρι ανθρώπου. Μόνον μερικοί αγκαθωτοί θάμνοι μπορούν να επιβιώσουν ανάμεσα τους", γράφαμε το 1999. Εδώ, στα έγκατα αυτής της αφιλόξενης γης των 14.000 στρεμμάτων, σμίλεψε η φύση στους αιώνες τα αξεπέραστα σε ομορφιά λιθωματικά δημιουργήματα του Σπηλαίου της Αλιστράτης. Ο Νίκος Καρτάλης μας υποδέχεται μετά από τόσα χρόνια στον γνώριμο χώρο του γραφείου του. Οι αλλαγές και η πρόοδος είναι εμφανείς. Η "Εταιρεία του Σπηλαίου" δεν περιορίστηκε στην αρχική του αξιοποίηση. Σαν ζωντανός και ευέλικτος οργανισμός, που αποτελεί τον κύριο μοχλό της τουριστικής και οικονομικής ανάπτυξης του τόπου, επενδύει σε νέα έργα συνεχώς. Όπως μας ενημερώνει η Πρόεδρος της Εταιρείας Παναγιώτα Ματζίρη, ο πρώτος στόχος που θα ολοκληρωθεί τον ερχόμενο Μάιο είναι η δημιουργία του Κέντρου Πληροφόρησης, που θα ενημερώνει τους χιλιάδες επισκέπτες για το σύνολο των σημαντικών αξιοθέατων της περιοχής. Σπουδαίο επίσης έργο θα είναι η δημιουργία της Αίθουσας Εκθεμάτων, όπου οι επισκέπτες θα μπορούν να θαυμάσουν όλη τη συλλογή των προϊστορικών ευρημάτων των Σπηλαίων της Αλιστράτης. Σε εξέλιξη βρίσκονται ήδη οι εργασίες για τη δημιουργία περιπατητικού μονοπατιού μήκους 2,5 χλμ. στο Φαράγγι του Αγγίτη, έργου σημαντικότατου όχι μόνον για τους περιπα­τητές αλλά για κάθε φυσιολάτρη. Για την προβολή των τοπικών προϊόντων της περιοχής, έχει αποφασιστεί η δημιουργία επτά καταστημάτων στον περιβάλλοντα χώρο του σπηλαίου. Θα γίνει επίσης εκμετάλλευση Συνεδριακού Κέντρου με πρόσκληση εταιρειών για Συνέδρια - συναντήσεις. Τέλος θα χαραχθεί ένα περιπατητικό μονο­πάτι μήκους 2 περίπου χλμ. προς τα Β της Αλιστράτης, που θα οδηγεί τους επισκέπτες στα περίφημα αρχαία ορυχεία του Μ. Αλεξάν­ρου. Εκεί εξορύσσοντο σίδηρος, χαλκός, λίγος χρυσός και διάφορα πετρώματα, που χρησι­μοποιούντο για την βαφή των διαφόρων αγγείων. Μετά την ενημέρωση πίνουμε τον καφέ μας στο θαυμάσια ανακαινισμένο Αναψυκτήριο, με την άνετη και ωραία αίθουσα, το μεγάλο πέτρινο τζάκι, τα ποικίλα είδη προς πώληση και την πρόθυμη εξυπηρέτηση των ανθρώπων που το διαχειρίζονται. Η "ΑΓΝΩΣΤΗ" ΓΡΑΦΙΚΗ ΑΛΙΣΤΡΑΤΗ Η πόλη είναι χτισμένη σε υψόμετρο 300 περίπου μέτρων στις ΝΑ απολήξεις του Μενοίκιου, σε αλλεπάλληλους λοφίσκους. Σύμφωνα με την περιγραφή του Κ.Ι. Κοντού: "Όλος ο κατοικημένος χώρος δεν είναι τίποτε άλλο από ραχούλες, μικρά βαθουλώματα, στενά περάσματα, κουραστικές ανηφόρες και άλλες τόσες κατη­φόρες, που σε υποχρεώνουν να τρέχεις όταν τις κατεβαίνεις". Ο δρόμος Σερρών - Δράμας κόβει στα δυο την Αλιστράτη. Κάτω από το δρόμο έχει αναπτυχθεί το παλαιότερο τμήμα της πόλης, που διατηρείται αρκετά παραδοσιακό και είναι κατοικημένο κυρίως από "ντόπιους". Πάνω από το δρόμο, έχει οικοδομηθεί το νέο τμήμα με κτίσματα καινούργια, από Μικρασιάτες και Πόντιους πρόσφυγες και μετανάστες από την Ήπειρο και Θεσσαλία, που κατέφυγαν εδώ κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά. Πρωί, ήλιος λαμπρός και παγωνιά, με θερμο­κρασία στους 8 βαθμούς κάτω από το μηδέν. Αυτό ωστόσο δεν μας εμποδίζει να βγούμε για μια περιπλάνηση στα δρομάκια της Αλιστράτης. Μας συνοδεύουν ο Νίκος Καρτάλης και ο Αθανάσιος Πετρίδης, Γραμματέας επί 35 χρό­νια της Κοινότητας και νυν Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Σπηλαίου, με βαθειά γνώση για τον τόπο του. Ανηφορίζουμε αρχικά από τον ξενώνα σε στενό τσιμεντόδρομο, παλιό καλντερίμι. Σε 3 λεπτά φτάνουμε στην οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης, μπροστά στο αρχοντικό του Χρήστου Μπαφέρα, που χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Είναι διώροφο, με ξυλοδεσιές και σαχνισιά. Η κυρία Αναστασία Μπαφέρα, που εξακολουθεί να κατοικεί, μας ανοίγει πρόθυ­μα και μας ξεναγεί στο αρχοντικό. Στο ισόγειο σώζεται παμπάλαιος αργαλειός που χρονολογείται από την τουρκοκρατία. Στο παλιό ταβάνι διατηρούνται τα χοντρόξυλα, ενώ η εσωτερική ξύλινη σκάλα παραμένει αυτούσια. Το σπίτι είναι τεράστιο, με πολλά με­γάλα δωμάτια, όπου διατηρούνται ακόμη οι ξύλινες "μεσάντρες"· Η αίγλη του παρελθόντος είναι παρούσα στα παλιά σιδερένια κρεβάτια, τις οικογενειακές φωτογραφίες εποχής, τα παλιά οικιακά σκεύη και τα ξυλόγλυπτα ταβάνια, που έχουν χάσει μεγάλο τμήμα της αρχι­κής τους ομορφιάς. Κατηφορίζουμε την οδό Γ. Στοϊμενίδη περνώντας μπροστά από ένα παλιό καπνομάγαζο εντυπωσιακών διαστάσεων, με λιτότατη αρχιτεκτονική και με δύο μόνον μπαλκόνια. Περνάμε από την οδό Μητροπόλεως. Εδώ δεσπόζει το ωραίο οίκημα του Κωνσταντίνου Μαδεμλή, σε χρώμα ώχρας, κτίσμα του 1905. Στους τοίχους του διατηρείται ακόμη ο "τσατμάς". Αμέσως πιο κάτω, στην οδό Καραϊσκάκη, συναντάμε το άριστα διατηρημένο νεοκλασικό του Κων/νου Χιώλου, δικηγόρου από την Αλιστράτη. Ήδη βρισκόμαστε στην Πλατεία Δημοκρατίας, που βρίθει από κόσμο και εμπορεύματα, αφού σήμερα είναι το καθιερωμένο Παζάρι της Τετάρτης. Μετά τα γαλήνια στενά, η ξαφνική αυτή έξαρση του θορύβου είναι μια ευχάριστη νότα στην περιήγηση μας. Παραδίπλα ορθώνεται το πέτρινο σπίτι και η ομώνυμη οδός του διακεκριμένου γιατρού, ανθρω­πιστή και βουλευτή άλλοτε Σερρών Νικολάου Τσίμπα, που πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στον τόπο του. Κατηφορίζουμε την πλακόστρωτη οδό Κ. Καραμανλή. Εδώ βρίσκεται και η μικρή Βιβλιοθήκη της Αλιστράτης. Καφενεδάκια, παλιά σπίτια και αμέσως μετά η μικρή Πλατεία Ελευθερίας με το Δημαρχείο. Στεγάζεται σε ωραίο και μεγάλο οίκημα του 1963, που έχει έξοχα αναπλασθεί. Μετά την παγωνιά του πρωινού δεχόμαστε με ευχαρίστηση το καφεδάκι που μας προσφέρει ο Αντιδήμαρχος και εκπαιδευτικός Βασίλης Μαλλές, αφού ο Δήμαρχος Γεώργιος Μαδεμλής απουσιάζει στην Αθήνα. Μια από τις προτεραιότητες του Δήμου είναι η ανάπλαση της πλατείας με πλα­κοστρώσεις και άλλα έργα, που θα βελτιώσουν την εικόνα του κέντρου της Αλιστράτης. Στην πλατεία διατηρείται ακόμη ένα μικρό παμπάλαιο περίπτερο του 1948, τότε που τα περίπτε­ρα χορηγούνταν σχεδόν αποκλειστικά στους "Αναπήρους" και στα "Θύματα Πολέμου". Στα σημαντικά έργα του Δήμου Αλιστράτης πρέπει να αναφέρουμε την κατασκευή του Πάρκου Κυκλοφοριακής Αγωγής στην είσοδο της πόλης, για την εκπαίδευση των νεαρών ατόμων στις συνθήκες ασφαλούς οδήγησης. Το Πάρκο διαθέτει: Πύργο ελέγχου για τη δυνατότητα συνολικής εποπτείας του χώρου. 145 πινακίδες σήμανσης και 2 σηματοδότες, 30 ποδήλατα και 2 ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα. Ανηφορίζουμε με κατεύθυνση προς το Φαλα­κρό, στους λοφίσκους του Α και Β τμήματος της πόλης. Στενά ανηφορικά δρομάκια, παλιά σπίτια ανάμεσα τους, άλλα καλά διατηρημένα και άλλα σε ερειπιώδη μορφή και ακατοίκητα. Κάποια είναι τριώροφα με περίτεχνη αρχιτεκτονική. Οι κάτω όροφοι αποτελούνται από βαριά λιθοδομή, ενώ ο τελευταίος έχει ελα­φριά τοιχοποιία με τσατμά. Είναι μια ενδιαφέρουσα περιοχή, με παλιά οικοδομήματα, που δύσκολα υποψιάζεται κανείς την παρουσία τους, όταν απλά διασχίζει την Αλιστράτη. Κατηφορίζουμε, περνώντας από την εκκλησία του Παλιούχου Αγ. Αθανασίου με τα κυπα­ρίσσια και το πετρόχτιστο επιβλητικό καμπα­ναριό. Ύστερα ακολουθούμε τον κεντρικό δρόμο με κατεύθυνση προς Σέρρες, συναντώντας και πάλι μερικά ωραία και καλοδιατηρημένα νεοκλασικά. Στο ύψος του μεγάλου Δη­μοτικού Σχολείου στρίβουμε δεξιά με κατεύθυνση προς "Σκοπιά". ΣΤΙΣ ΕΞΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΛΙΣΤΡΑΤΗΣ Διασχίζουμε το νέο οικισμό της Αλιστράτης με την αδιάφορη αρχιτεκτο­νική και σε απόσταση 0,8 χλμ. από το Σχολείο ανηφορίζουμε απότομα δεξιά, σε φυσικό περιβάλλον κατάφυτο από πεύκα. Στο 1,5 χλμ. η στενή άσφαλτος διχάζεται. Στην ευθεία οδηγεί στον λόφο του Προφητηλία με το ομώνυμο εξωκκλήσι. Η θέα είναι κορυφαία προς κάθε κατεύθυνση. Με καθαρή ατμόσφαιρα διακρίνονται στα Β οι κορυφές του Όρβηλου, ενώ ΝΑ, πίσω από το Παγγαίο, οι κορυφές της Θάσου. Επιστρέφουμε στη διασταύρωση, στρίβουμε αριστερά και μετά από 600 μέτρα καταλήγουμε στον λόφο με το εκκλησάκι του Αγ. Κωνσταντίνου. Εδώ είναι το Δημοτικό Πάρκο Αλιστρά­της, όπου καθημερινά λειτουργεί αναψυ­κτήριο. Την Καθαρά Δευτέρα συγκεντρώ­νεται πολύς κόσμος για να χαρεί το πέταγ­μα του χαρταετού και την δωρεάν διανομή φασουλάδας, ρέγκας και λαγάνας. Σημαντικός πόλος έλξης είναι ο Ζωολο­γικός Κήπος σε περιφραγμένη έκταση 20 στρεμμάτων, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2001. Αρχικά μας υποδέχεται μια ήρεμη οικογένεια "Λάμα", με αρσενικό καφέ χρώματος και θηλυκό σπάνιου λευκού. Ανάμεσα τους χοροπηδάει ένα χαριτωμένο μικρό 2 μη­νών, που έχει πάρει κυρίως το χρώμα του πατέρα του. Αριστερά της εισόδου, φιλοξε­νείται η ορθνιθοπανίδα, με ωραιότατους φασιανούς, πέρδικες, φραγκόκοτες, παγώ­νια (με ένα σπάνιο λευκό), καθώς και μια ιδιαίτερη ράτσα πετεινών. Στον ελεύθερο χώρο είναι συγκεντρωμένες πολλές κατσικούλες νάνοι με νεογέννητα τόσο μικρά που θυμίζουν κουταβάκια. Κοντά τους κινούνται αργά μερικές πάπιες σπάνιας ποικιλίας, καθώς και 11 χήνες, που έφτασαν σ' αυτό τον αριθμό από ένα μόνο αρχικό ζευγάρι. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των ελαφιών, που φτάνουν τα 21 από τα 4 αρχικά. Αυτά όμως δεν λένε να εξοικειωθούν με την πα­ρουσία μας και, στην παραμικρή κίνηση, απομακρύνονται όλα μαζί με μεγάλη ταχύτητα. Σπάνιο απόκτημα του Ζωολογικού Κήπου είναι ένα "Αινού", απόγονος προϊστορικού εί­δους, που ανήκει στην οικογένεια των στρου­θοκαμήλων. Συνεχίζουμε προς τη Σκοπιά. Είναι μια ωραιότατη διαδρομή μέσα από πεύκα και δρυοδάση, που σε μερικά σημεία παρέχει κορυφαία θέα προς το Φαλακρό και το Παγγαίο. Σε απόσταση 6,5 χλμ. από το Σχολείο φτάνουμε στο χωριό, που με υψόμετρο 600 περίπου μέτρων είναι το ορεινότερο του Δήμου Αλιστράτης. Σκαρφαλωμένη στις πλα­γιές του Μενοίκιου η Σκοπιά, είναι ένας μι­κρός οικισμός, με πετρόχτιστη εκκλησία αλλά ελάχιστα σπίτια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Παίρνουμε τον δρόμο έξω απ' το χωριό με κα­τεύθυνση προς Ν. Ζίχνη και αμέσως μετά ανηφορίζουμε δεξιά σε χωματόδρομο, σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε το Μενοίκιο. Ο δρόμος είναι τόσο πολύ καλυμμένος από χιόνι, που είναι απροσπέλαστος. Επιστρέφουμε σε πιο εύκρατα κλίματα και συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας στο Αγιοχώρι, δύο χλμ. Β. της Αλιστράτης, στους πρόποδες του Μενοίκιου. Είναι μικρό και γραφικό χω­ριό που από πάνω του ορθώνεται ο επιβλητικός βράχος του "Καγιά". Σε δυόμισι χλμ. με κατεύθυνση προς Σέρρες, στρίβουμε δεξιά προς την γυναικεία Μονή της Αγ. Κυριακής που είναι χτισμένη σε ωραίο φυσικό περιβάλλον με πλατάνια. Πάνω από την πύλη αναγράφεται η χρονολογία 1860. Πάντα με κατεύθυνση προς Σέρρες, φτάνουμε σε μερικά λεπτά στον πεδινό οικισμό της Λευκοθέας, πλάι στις όχθες του Αγγίτη. Αμέσως μετά στρίβουμε δεξιά στην τελευταία ανηφορική διαδρομή προς τα ορεινά της Αλιστράτης. Αρχικά συναντάμε την Παλιά Λευκο­θέα, μικρό και εγκαταλελειμμένο οικισμό, με σπίτια ερειπωμένα αλλά με εξαίρετη θέα προς το Παγγαίο. Σε απόσταση 4,2 χλμ. καταλήγουμε στον τελευταίο ορεινό οικισμό, το Μανδήλι. Είναι μικρό γραφικό χωριό με ωραία πλατειούλα και πλατάνι, καφενεδάκι και παραδοσιακή ταβέρνα. Από τους τρεις κρουνούς μιας μεγάλης πέτρινης βρύσης, ρέει άφθονο βουνίσιο νερό. Το χωριό διατηρεί αρκετά παλιά σπίτια, ανάεσα στα οποία ξεχωρίζει το νεοκλασικό του Δημ. Βουγιατζή, που διετέλεσε πρώτος κοινοτάρχης του χωρίου. Κατηφορίζουμε, στον οικισμό της Λευ­κοθέας. Με κατεύθυνση ΝΑ διασχίζουμε τον Αγγίτη πάνω από την καινούργια γέ­φυρα και αμέσως μετά βρισκόμαστε στον "Σταθμό Αγγίστας". Είναι ένας ενδιαφέρων οικισμός με αρκετά παλιά οικήματα. Εντυ­πωσιακότερα είναι το παλιό κτίριο του Σ.Σ. Αγγίστας, καθώς και ένα επιβλητικών δια­στάσεων τριόροφο, όπου άλλοτε στεγαζόταν το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Ο Σταθμός Αγγίστας είναι χτισμένος ανάμεσα στην κοίτη του Αγγίτη και στους ΒΔ πρόποδες ενός πευκόφυτου, μοναχικού λόφου, που έκρυ­βε λίγο πιο κάτω από την κορυφή τον Μα­κεδονικό Τάφο. Ανηφορίζοντας το μονοπάτι φτάνουμε σ' ένα 10λεπτο μπροστά στην καγκελόφρακτη και κλειδωμένη είσοδο του μνημείου. Τα κάγκελα ωστόσο δεν μας εμποδί­ζουν τη θέα στο εσωτερικό, όπου δεσπόζει η εντυπωσιακή κατασκευή με τα μεγάλα λαξευτά αγκωνάρια, που καταλήγουν στην κο­ρυφή σε τριγωνικό αέτωμα. Ο λόφος ορθώνε­ται επιβλητικά πάνω από τον απέραντο κάμπο και βρίσκεται κυριολεκτικά στο επίκεντρο των τριών βουνών. Η θέα από την κορυφή του είναι εκπληκτική. Χαρίζουμε για αρκετή ώρα στους εαυτούς μας αυτή την ευτυχία μέσα στην απόλυτη γαλήνη. Ύστερα, καθώς η θερμοκρασία πέφτει κατα­κόρυφα, σπεύδουμε να προλάβουμε την παλιά γέφυρα του Αγγίτη στο τελευταίο φως. Έχοντας εκτονώσει την ορμή του στους πολυ­δαίδαλους μαιανδρισμούς του φαραγγιού, ο Αγγίτης κυλάει στη φαρδιά του κοίτη, ήρεμος και ησυχασμένος. Καμιά δίνη, κανένας κυμα­τισμός δεν ταράζει την επιφάνεια του νερού. Το μεγάλο ποτάμι μοιάζει να κοιμάται. Πλάι στην όχθη το έδαφος είναι ομαλό και επίπεδο. Υπάρχει αναψυκτήριο που λειτουργεί όλο το χρόνο, ξύλινα τραπέζια, παγκάκια και άλλες εγκαταστάσεις αναψυχής. Ειν' ένας χώρος απίστευτης γαλήνης, πασίγνω­στος στα σχολεία του νομού αλλά και σε χιλιά­δες επισκέπτες, που, ιδιαίτερα την θερινή περίοδο, έρχονται να απολαύσουν το εξαίσιο φυσικό περιβάλλον κάτω από την σκιά των πλατανιών. Στο γλυκό φως του δειλινού η γέφυρα εμφανίζεται επιβλητική και πανέμορφη με τα δυο κύρια και τα δυο μικρά ανακουφιστικά της τόξα, τους μεγάλους λαξευτούς ογκόλιθους και την άριστη κατασκευή της που αντέχει περίφημα στο πέρασμα των αιώνων. - Αν κάνετε υπομονή ώσπου να πέσει το σκοτάδι, μπορείτε να θαυμάσετε το ποτάμι και τη γέφυρα υπό το φως των προβολέων, μας λένε από το αναψυκτήριο. Είναι μια γοητευτική προοπτική. Εγκαταλεί­πουμε προσωρινά το περιβάλλον του ποταμού και βγαίνουμε στις ανοιχτές πεδιάδες για την Πρώτη, την ιδιαίτερη πατρίδα του Κων/νου Καραμανλή. Στις χιονισμένες επίπεδες εκτά­σεις το φως διατηρείται ακόμη. Ψηλά, στις κα­τάλευκες κορυφές του Παγγαίου είναι εντονότερο. Ο δρόμος είναι ερημικός, δεν φυσάει καθό­λου, το τοπίο μοιάζει ακίνητο. Οδηγούμε ήσυχα, αργά, μη και ταράξουμε την ηρεμία της φύσης... Το φως στο Παγγαίο έχει χαθεί. Η Πρώτη είναι ήδη βυθισμένη στο σκοτάδι. Επιστρέ­φουμε. Στην όχθη του Αγγίτη μας περιμένει ένα καινούργιο σκηνικό. Στο φως των προβο­λέων το γύρω φυσικό περιβάλλον παραμένει σκοτεινό, αναδεικνύεται μόνον η ομορφιά του γεφυριού κι ένα κομμάτι απ' τη ροή του ποταμού. Ξαστεριά και παγωνιά. Πιο ζεστά τα νερά του Αγγίτη, αχνίζουν συνεχώς. Είναι στιγμές, που δύσκολα σβήνουν απ' τη μνήμη. ΜΙΑ ΠΡΟΓΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΑΓΓΙΤΗ Η περιοχή του σπηλαίου μας μαγνητίζει. Πριν αναχωρήσουμε, κάνουμε μια τελευταία επί­σκεψη. Στο ενδιάμεσο της απόστασης, ένας αγροτικός δρόμος κατηφορίζει αριστερά. Μια πινακίδα μας δείχνει προς τις ιχθυοκαλ­λιέργειες και την ψαροταβέρνα "ΓΑΛΑΖΙΑ ΝΕΡΑ". Μέσα σε μερικά λεπτά νιώθουμε ανα­πόσπαστο κομμάτι του τοπίου. Ταπεινό, λιτό­τατο, απλά καλλιεργημένα χωράφια. Όποιος αναζητάει μεγαλειώδη γεωφυσικά ξεσπά­σματα, θα πλήξει. Μα όποιος εκτιμάει τα δω­ρικά σχήματα και τις χρωματικές εναλλαγές, το παιχνίδισμα του φωτός ανάμεσα τους, θα νιώσει γοητευμένος. Ένας ζωγράφος, ένας φωτογράφος, ένας ποιητής, θ' απομείνουν να ρεμβάζουν με τις ώρες... Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω φτάνουμε στη "Συμβολή", το χωριό απ' όπου αρχίζει το Φα­ράγγι του Αγγίτη. Μια πινακίδα μας δείχνει στα 300 μέτρα το φαράγγι. Ανηφορίζουμε. Στο τέλος του δρόμου σταματάμε και μένουμε άναυδοι. Κομμένες κάθετα, αμέτρητους αιώ­νες πριν από το "γεωλογικό μαχαίρι", της Φύ­σης, χάσκουν από κάτω μας οι πλαγιές του φαραγγιού. Στο βάθος κυλάει ο Αγγίτης, αφρι­σμένος, βιαστικός, μοναδικός προαιώνιος αφέντης σ' αυτόν τον αγριότοπο. Ωστόσο η πορεία του ποταμού δεν κρατάει για πολύ σ' ευθεία γραμμή, εξαφανίζεται μέσα στους σκοτεινούς μαιανδρισμούς του στα γεω­λογικά ρήγματα της φύσης. Όσοι με κάποιο πλωτό μέσο έχουν κατεβεί το Φαράγγι του Αγ­γίτη, δεν έχουν άδικο να μιλάνε για μια εμπειρία ανεπανάληπτη. - Μπορείτε βέβαια να θαυμάσετε και κάποιο άλλο σημείο του φαραγγιού, εξίσου θεαματικό, λέει λίγο αργότερα ο Νίκος Καρτάλης. Εκεί βρίσκονται και τα υπόλοιπα σπήλαια της περιοχής της Αλιστράτης. Πενήντα μέτρα έξω από το χώρο του σπηλαίου περνάει η σιδηροδρομική γραμμή. Αρχίζουμε να βαδίζουμε πάνω στα κακοτράχαλα χαλίκια, με κατεύθυνση προς Σέρρες. Είναι μια άχαρη πορεία 700 περίπου μέτρων, που κρατάει ένα 12λεπτο. Κάποια στιγμή εγκαταλείπουμε τις γραμμές και αρχίζουμε να βαδίζουμε πάνω σ' ένα πεδινό αλλά δύσβατο έδαφος, καλυμμένο με χιόνι και κατάσπαρτο από πέτρες. Σε 3 λε­πτά βρισκόμαστε μπροστά στη σιδερόφρακτη είσοδο του Σπηλαίου "ΟΡΦΕΑΣ". Γι' αυτό το άγνωστο μας σπήλαιο η αρχαιολόγος ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΚΟΝΤΑΞΗ είχε την ευγένεια να μας παραχωρήσει το παρακάτω κείμενο: "Το σπήλαιο εντοπίστηκε πριν μερικά χρόνια από μέλη της ΕΣΕ, ύστερα από υπόδειξη κα­τοίκου της περιοχής. Χρειάστηκε να αφαιρε­θούν πολλές πέτρες προκειμένου να γίνει δυνα­τή η είσοδος σε αυτό, εξαιτίας της καθίζησης που είχε υποστεί, με αποτέλεσμα τον σχημα­τισμό μιας μικρής δολίνης κατακρήμνισης, στο βάθος της οποίας βρίσκεται η σημερινή είσοδος του σπηλαίου, επικλινής και στενή, φραγμένη μερικώς από καταπτώσεις. Σήμερα, με πρωτο­βουλία της Δημοτικής Επιχείρησης Σπηλαίου Αλιστράτης, έχει τοποθετηθεί σιδερένιο κιγκλί­δωμα ώστε να προφυλάσσεται το σπήλαιο από τυχόν επεμβάσεις σε αυτό. Οι πρώτες αυτοψίες από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 2000 και 2002: Ύστερα από ένα πολύ στενό πέρασμα, όπου πρέπει κανείς να συρθεί πάνω σε καταπτώσεις λίθων, βρισκόμαστε σε μια πολύ μεγάλη αίθουσα, επιβλητική σε μέγεθος αλλά και σε ομορφιά. Πρόκειται για ένα επίμηκες, οριζόντιο σπήλαιο συνολικού μήκους 300 μέτρων περίπου. Το πλάτος του κυμαίνεται από 20 ως 30 μέτρα και το ύψος της οροφής από 3 ως 5 μέτρα. Ο λιθωματικός διάκοσμος εί­ναι πολύ πλούσιος: σταλακτίτες και σταλαγμί­τες σε ποικίλες μορφές και μεγέθη, επιβλητικοί δίσκοι, παραπετασματοειδείς σχηματισμοί και κρυσταλλικές μορφές συνθέτουν ένα μοναδικό σκηνικό. Πέρα όμως από την ομορφιά του το σπήλαιο μας επιφυλάσσει και μια άλλη έκπληξη: στην πλούσια επίχωσή του και σε πολλά σημεία, κυρίως κοντά στις παρειές, όπου ο διάκοσμος και τα ιζήματα έχουν σχηματίσει μικρότερες επιμέρους αίθουσες, εντοπίστηκαν τμήματα αγγείων, μερικά αρκετά μεγάλα, που ανήκουν κυρίως σε πιθάρια, και πιστοποιούν την πα­ρουσία ανθρώπων μέσα στο σπήλαιο σε πολύ παλαιότερες εποχές. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την ύπαρξη πολλών ιχνών από λαθρανασκαφή επέβαλε τη διενέργεια δοκιμαστικής ανασκαφικής έρευ­νας, η οποία πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2003 και έδωσε σημαντικότατα στοιχεία για τη χρήση του σπηλαίου στο παρελθόν από τον άνθρωπο. Στα ευρήματα περιλαμβάνονται πολλά αγγεία καθημερινής χρήσης, αλλά και αρκετά δείγματα λεπτής κεραμικής με στίλ­βωση ή εγχάρακτη διακόσμηση, οστά οικόσιτων κυρίως ζώων, εργαλεία από οστό και από λίθο. Επίσης, ήρθαν στο φως δυο τμήματα ανθρώπινων κρανίων, το ένα μικρού παιδιού ηλικίας 34 ετών και το άλλο ενηλίκου ατόμου. Ένα εξίσου σημαντικό εύρημα σε μια μικρή, κάπως απομονωμένη, αίθουσα αποτελεί το δά­πεδο χρήσης με έντονα υπολείμματα φωτιάς, πάνω στο οποίο αποκαλύφθηκαν δώδεκα συνολικά οπές πασσάλων. Η χρήση αυτών των οπών δεν έχει διευκρινιστεί εντελώς. Στους υπαίθριους οικισμούς θεωρείται ότι αποτελούν στηρίγματα στέγης πρόχειρων κατασκευών. Μέσα στα σπήλαια ερμηνεύονται κυρίως ως υποστυλώματα για στερέωση δερμάτων ζώων, τα οποία προστατεύουν τους ανθρώπους από την υγρασία του σπηλαίου ή από πιθανή σταγονορροή της οροφής του. Ανεξάρτητα πάντως από τις όποιες ερμηνείες, από τα ανασκαφικά δεδομένα προκύπτει σα­φής χρήση του σπηλαίου από τον άνθρωπο, η οποία τοποθετείται χρονικά στο τέλος της Νεολιθικής και στη αρχή της Εποχής τον Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) Φαίνεται ότι μερικές ομάδες ανθρώπων χρησιμοποίησαν περιστα­σιακά για κάποιο χρονικό διάστημα το σπή­λαιο, είτε ως καταφύγιο ή προσωρινή εγκατά­σταση, δεδομένου ότι εξασφάλιζε προστασία από τις καιρικές συνθήκες και βρισκόταν κοντά σε υδάτινους πόρους (ποταμός Αγγίτης), είτε και ως αποθηκευτικό χώρο, όπως φαίνεται από το πλήθος των αγγείων, πολλά από τα οποία είναι αποθηκευτικά. Πάντως, η ενασχό­ληση των ανθρώπων που διαβίωναν στη σπηλιά με οικιακές δραστηριότητες πιστοποιείται από τα υπολείμματα φωτιάς, τα κατάλοιπα της δια­τροφής και τα λίθινα και οστέινα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατεργασία των δερμάτων. Η ανασκαφή βρίσκεται ακόμα στο αρχικό της στάδιο και η συνέχιση της αναμένεται να δώσει περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες για την εποχή και να αποκαλύψει και άλλα μυστικά που επί τόσους αιώνες φυλάσσονταν καλά κρυμμένα στο "σπήλαιο του Ορφέα". Συνεχίζουμε την πορεία μας στο χιόνι. Σ' ένα 5λεπτο βρισκόμαστε στο χείλος του φαραγγιού. Ίλιγγος και δέος! Ο Αγγίτης κυλάει βουερός στο βάθος των απροσπέλαστων ορθοπλαγιών, τουλάχιστον 100 μέτρα χαμηλότερα. Από το σημείο που βρισκόμαστε το Σπήλαιο του Αγ. Γεωργίου είναι αθέατο στα απόκρημνα πρανή και δεν είναι φρόνιμο με το χιόνι να επιχειρήσουμε να το προσεγγίσουμε. Το στό­μιο όμως του Σπηλαίου "Χάνια" είναι απένα­ντι μας. Βαδίζοντας με ΒΑ κατεύθυνση στο χείλος του... χάους, φτάνουμε σε μερικά λεπτά μπροστά στην πελώρια είσοδο του σπηλαίου. Οι χαμηλές θερμοκρασίες στη σκιά έχουν σχη­ματίσει εντυπωσιακούς παγοκρυστάλλους, που ακόμη διατηρούνται. Σε μια μεγάλη πέτρα της εισόδου διακρίνονται καθαρά μερικές βραχο­γραφίες. Σ' αυτή την πρώτη επίσκεψη δεν έχουμε προ­βλέψει κάποιον φωτισμό. Έτσι το σπήλαιο κρατάει καλά κρυμμένα τα μυστικά του. Ίσως για να μας παρακινήσει να ξανάρθουμε, όταν θ' ασχοληθούμε με τον Αγγίτη. Ξαναρχίζουμε να βαδίζουμε στη σιδηροδρο­μική γραμμή για το Σπήλαιο Αλιστράτης. Σκέφτομαι, πως στο μέλλον αυτή η διαδρομή θα γίνεται πάνω σε ωραίο μονοπάτι. Τη στιγμή που φτάνουμε έξω από το σπήλαιο, ακούγεται ένας θόρυβος βαρύς. Είναι το τραίνο που πλησιάζει από τη Δράμα. Μόλις φτάνει κοντά μας η Άννα σηκώνει τη φωτο­γραφική της μηχανή. Ο μηχανοδηγός μας χαιρετάει με τη σειρήνα του. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για τις ποικίλες βοήθειες και τη στήριξη στο έργο του, το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ευχαριστεί θερμά: Τον Νομάρχη Σερρών Κ. Παπαναγιώτου, τον υπεύθυνο του Γραφείου Τουρισμού Χρ. Σύρπα, τον Δήμαρχο Αλιστράτης Γ. Μαδεμλή και τον Αντιδήμαρχο Β. Μαλλέ, την Πρόεδρο της Εταιρείας Σπηλαίου Π. Ματζίρη, τον Αντι­πρόεδρο Αθ. Πετρίδη και τον Διευθυντή Ν. Καρτάλη, την Αρχαιολόγο Χρ. Κονταξή, τον Β. Παπαδόπουλο και το Κέντρο Εναλλακτικού Οικολογικού Τουρισμού XTREME EXPERIENCE, τις επιχειρήσεις της Αλιστράτης "ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΒΟΖΙΚΗ", Ταβέρνα "Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ", Ταβέρνα "ΠΕΤΡΟΣ Ο ΤΕΡΑΣΤΙΟΣ" και κάθε άλλον που βοήθησε στο έργο μας. Περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ τεύχος 44, Μάρτιος - Απρίλιος 2005