Ο Γκορ Βιντάλ γεννήθηκε το 1924 και είναι γνωστός περισσότερο για τα πολιτικά του μυθιστορήματα και για την έντονη κριτική που ασκεί στην Αμερική του σήμερα.
Ο «Ιουλιανός» είναι μια απόπειρα να καταγράψει τη ζωή του αυτοκράτορα Ιουλιανού στα χρόνια που η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αντιμετώπιζε την εξάπλωση του Χριστιανισμού.
Όταν ο συγγραφέας επισκέφτηκε την Ελλάδα περιπλανήθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας αναλογιζόμενος μελαγχολικά τις μέρες του Ιουλιανού ως σπουδαστή στην Αθήνα. Έψαξε για ιστορικές πηγές στην Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών της Αθήνας και το βιβλίο του ολοκληρώθηκε στη Ρώμη, στην Αμερικάνικη Ακαδημία Ήταν αρχές της δεκαετίας του ΄60. Το καλοκαίρι του 1964 ο Ιουλιανός βρέθηκε στην πρώτη θέση της λίστας των best seller.
Στο μυθιστόρημα διακρίνεται ένας απόηχος των «Απομνημονευμάτων του Αδριανού» της Μαργκερίτ Γουρσενάρ από την οποία πιθανώς επηρεάσθηκε. Πάντως δεν είναι λίγες οι αναφορές που γίνονται στον Αδριανό ειδικά όταν ο Ιουλιανός επισκέπτεται την Αθήνα και ασκεί κριτική για την στάση που τήρησε ο προκάτοχός του δύο αιώνες πριν από αυτόν.
Η δεκαετία του ?60 ήταν η δεκαετία των Κένεντι. Ο Βιντάλ προσπάθησε να συνδέσει τη διανόηση με την Αμερικάνικη πολιτική ζωή. Αν ο Νόρμαν Μέϊλερ είχε πολιτικές φιλοδοξίες, ο Βιντάλ είχε προεδρικές. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα ιστορικά του μυθιστορήματα διαδραματίζονται στις αυλές των μεγάλων Αμερικανών προέδρων. Ο Ιουλιανός, πίσω από το ιστορικό παραπέτασμα, δεν παύει να είναι άλλη μια αλληγορία για τις μεγάλες αυτοκρατορίες. Σημαντικό γεγονός εκείνης της περιόδου ήταν η κρίση με την Κούβα ενώ το 1963 δολοφονείται στο Ντάλας ο Κένεντι. Οι εχθροί της Αμερικανικής αυτοκρατορίας αυξάνονταν δραματικά.
Ο ΓκορΒιντάλ, με το εύρος της πολυμάθειάς του και της ευρύτητας του πνεύματός του, δεν διστάζει να αναπλάσει τον 4ο μ.Χ. αιώνα χρησιμοποιώντας από τη μια τις ιστορικές πηγές και από την άλλη τη δημιουργική του φαντασία. Σίγουρα τον γοήτευσε η ανήσυχη και αιρετική προσωπικότητα του Ιουλιανού.
Στον Ιουλιανό δεν επιλέγει μονοδιάστατα μια τριτοπρόσωπη ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Το βιβλίο «επιμελούνται» δυο άνθρωποι που γνώρισαν τον αυτοκράτορα: Ο Πρίσκος που πολέμησε μαζί του και ο Λιβάνιος που υπήρξε μέντοράς του και του έγραψε τον επικήδειο. Οι δυο αυτοί χαρακτήρες μέσω επιστολών και αιχμηρών σχολίων, που παρεμβάλλονται συνεχώς στο κύριο σώμα της αφήγησης, αναπλάθουν, σχολιάζουν και διαφωνούν γύρω από τη ζωή του Ιουλιανού δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατό του. Έτσι στην αφήγηση του βιβλίου επικρατούν δύο «τώρα»: Αυτό των σχολιαστών και εκείνο του Ιουλιανού ο οποίος προσπαθεί να γράψει την αυτοβιογραφία του. Ο αναγνώστης μπορεί να δει πολύπλευρα τον χαρακτήρα του Ιουλιανού και να αποφασίσει κατά πόσον έχουν δίκιο οι τιμητές του.
Το φιλόδοξο βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: Τα νεανικά χρόνια, Καίσαρας και Αύγουστος. Διαδραματίζεται απ? άκρη σ? άκρη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και παραμένει ένα μοντέρνο αφήγημα που αρκετές φορές ειρωνεύεται ακόμη και την ίδια την κατασκευή του. Δεν γυρίστηκε ποτέ ταινία του Χόλυγουντ όμως οι περιγραφές του (πορείες, μάχες, στέψεις, το όργιο των ευνούχων κ.α.) θυμίζουν σκηνές μιας μεγαλειώδους κινηματογραφικής ταινίας. Οι πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο είναι ουσιαστικές και ακριβείς και όπως δηλώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου «η συμβατική ιστορία είναι άνευ αξίας χωρίς την ιστορική φαντασία».
Ο Ιουλιανός αποπνέει την ρομαντική γοητεία ενός ανθρώπου που αποπειράθηκε να αναχαιτίσει τον χριστιανισμό και να αναβιώσει τον ελληνισμό. Που διακήρυξε τη θρησκευτική ελευθερία στον κόσμο. Ενός ανθρώπου που ισχυριζόταν πως είδε «το φως», τον Ένα Θεό, τον Ήλιο-Μίθρα. Που απήγγειλε Ησίοδο και εύρισκε τον Πλάτωνα απόλυτα σαφή στις διατυπώσεις του. Που μέσα στα λουτρά της Νικομήδειας γνώρισε τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό και τον Βασίλειο που είχαν σταματήσει στην πόλη για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις του Λιβάνιου. Ο Ιουλιανός δεν συμπάθησε ποτέ τον Γρηγόριο. Άραγε ήξερε τότε ότι θα υπερίσχυαν οι Χριστιανοί (οι «Γαλιλαίοι» κατ?αυτόν);
Λίγα χρόνια μετά το θάνατό του θα επέλθει το οριστικό τέλος των μυστηρίων. Η Ελευσίνα, όπου μυήθηκε, θα καταλήξει ένας τόπος περιδιάβασης, το μαντείο των Δελφών λεηλατημένο, ο ναός του Απόλλωνος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και θυσίασε για πρώτη φορά ως Αύγουστος, ένα αμαξοστάσιο. Ο χριστιανισμός θα επικρατήσει οριστικά και όχι μόνον ως θρησκεία. Ο «Ασιάτης» (όπως αυτοαποκαλείτο) και «Γραικύλος» (όπως τον αποκαλούσαν χλευαστικά) Ιουλιανός κυνήγησε μια ουτοπία και σκοτώθηκε πολεμώντας τους Πέρσες.
Η ανάγνωση του βιβλίου προσφέρει την απόλαυση ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος, γραμμένο χιούμορ και οξυδέρκεια, που δεν φέρει καν τα ίχνη της δεκαετίας που γράφτηκε σε αντίθεση με τα «σύγχρονα» μυθιστορήματα άλλων συγγραφέων που κουβαλάνε τον τόνο και το ύφος (ξεπερασμένο ενίοτε) της εποχής τους.
Τριάντα χρόνια μετά το γράψιμο του Ιουλιανού το βιβλίο διατηρεί την ισχύ του. Χωρίς τους εξωτισμούς και τις ανώδυνες παραμυθολογίες του καιρού μας, χωρίς την ελαφρότητα των «ψευδοιστορικών» μυθιστορημάτων ο Ιουλιανός αποτελεί υπόδειγμα ιστορικής μυθιστοριογραφίας.
Ο μοναδικός ίσως αντίπαλός του Κατά Βιντάλ Ιουλιανού παραμένει ο Ιουλιανός του Καβάφη («Σαστίσαμε στην Αντιόχειαν όταν μάθαμε\ τα νέα καμώματα του Ιουλιανού...»). Συνιστούμε στον αναγνώστη να μελετήσει τα πέντε ποιήματα «του κύκλου του Ιουλιανού» και να κάνει τις συγκρίσεις του. Εκεί ο «αποστάτης» Αλεξανδρινός δίνει τις πιο ουσιαστικές απαντήσεις πάνω στην Ιστορία και την αναπαράστασή της.
Για τον Έλληνα αναγνώστη, που στο σχολείο διδάχτηκε τον Ιουλιανό ως «Παραβάτη», η βιογραφία του Βιντάλ παρουσιάζει επιπρόσθετο ενδιαφέρον καθώς ο συγγραφέας αγκαλιάζει με τρυφερότητα τον ανηψιό του Μεγάλου Κωνσταντίνου συνδέοντάς τον με τις απαρχές των θρησκειών και τις κοινές αναζητήσεις διαφορετικών πολιτισμικών κέντρων. Αυτή η υπεράσπιση της θρησκευτικής διαφοράς καθιστά τον Ιουλιανό μια πιθανή απειλή ακόμη και για τους σημερινούς «Γαλιλαίους».