Συγγραφικά δικαιώματα και Δημόσιες Βιβλιοθήκες Ευρωπαϊκό Σεμινάριο για τα Δικαιώματα Δημοσίου Δανεισμού (Public Lending Right) Φανταστείτε τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, που αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια της οικονομικά, να πρέπει κάθε χρόνο να υπολογίζει ποιανών συγγραφέων τα βιβλία δανείστηκαν οι συνδρομητές-αναγνώστες και να αποδίδει δικαιώματα δανεισμού στους συγγραφείς! Κι όμως αυτό έχει θεσμοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εφαρμόζεται σε 20 περίπου χώρες και κάποια στιγμή πρέπει να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα αλλιώς, ως χώρα, αντιμετωπίζουμε την απειλή λήψης μέτρων για τη μη εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας. Για τα δικαιώματα των συγγραφέων από Δημόσιο Δανεισμό γίνονται συνέδρια τακτικά κάθε δύο χρόνια αλλά και έκτακτα για να συζητηθούν τα βήματα προόδου και τα προβλήματα που ενσκήπτουν σε κάθε Χώρα Μέλος και Χώρες Υπό Ένταξη. Το 2007, από τις 20 έως 22 Απριλίου, η διάσκεψη αυτή διοργανώθηκε στο Petofi Μουσείο Λογοτεχνίας, στη Βουδαπέστη, σε ένα αυτοκρατορικού τύπου κτίριο που αποτελεί και το Μουσείο Λογοτεχνίας της Ουγγαρίας. Στο ήρεμο και πανέμορφο αυτόν χώρο υπάρχει και το Κέντρο Ψηφιοποίησης του αρχειακού υλικού, μόνιμες και πρόσκαιρες λογοτεχνικά θεματικές εκθέσεις, βιβλιοπωλείο και ένα εστιατόριο με κήπο που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 50 καλύτερα της Ουγγαρίας. Την συνάντηση άνοιξε με την εισήγησή του ο Trond Andreessen, γενικός γραμματέας της Νορβηγικής Μη-μυθοπλαστικής Εταιρείας Συγγραφέων και Μεταφραστών. Μίλησε για το ιστορικό του Δικαιώματος Δημόσιου Δανεισμού (PLR) ξεκινώντας από την πρώτη προσπάθεια εφαρμογής της απόδοσης πνευματικών δικαιωμάτων στην Γερμανία το 1883 και στη Δανία το 1918. Οι Δανοί το πέτυχαν το 1946 και ακολούθησαν η Νορβηγία (1947), η Σουηδία (1954), η Φινλανδία (1963), η Αυστραλία (1974), η Ισλανδία (1977), η Αυστρία (1977, η Βρετανία (1979), η Ολλανδία (1985), το Ισραήλ (1986), ο Καναδάς (1986) και τα Νησιά Φαρόε (1988). Το 1992 σε δεκατέσσερις χώρες σε όλο τον κόσμο λειτουργούσε το σύστημα Δικαιώματος Δημοσίου Δανεισμού αλλά μόνον έξι ήταν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κοινοτική Οδηγία, το 1992, έδωσε ελπίδα εφαρμογής στους υπόλοιπους αλλά και μέχρι το 1997 δεν είχε εφαρμοστεί παντού. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κινήθηκε κατά των χωρών που είχαν μεν αποδεχθεί την ενσωμάτωση της Οδηγίας στη Νομοθεσία τους αλλά δεν προχωρούσαν σε εφαρμογή. Η πρώτη περίπτωση καταδίκης ήταν κατά του Βελγίου, το 2001, αφού προηγήθηκε μια προειδοποιητική επιστολή. Το Βέλγιο αδιαφόρησε και απάντησε ότι υπάρχουν και άλλες χώρες που επίσης δεν εφαρμόζουν το Δικαίωμα Δημοσίου Δανεισμού. Το Δικαστήριο απάντησε ότι αυτός δεν είναι λόγος ούτε απάντηση. Τελικά το Βέλγιο υιοθέτησε την εφαρμογή του Δικαιώματος Δημοσίου Δανεισμού αλλά απέδωσε τα χαμηλότερα ποσοστά στους συγγραφείς του. Αυτή την στιγμή στην Ευρώπη λειτουργούν 23 διαφορετικά συστήματα απόδοσης του ΔΔΔ και το 2005 παγκοσμίως οι δικαιούχοι έλαβαν 100 εκατ. ευρώ, τριάντα εκατομμύρια περισσότερα από το 1995. Η εφαρμογή του Δικαιώματος Δημοσίου Δανεισμού συνάντησε εχθρικότητα εκ μέρους των Βιβλιοθηκονόμων που φοβήθηκαν ότι θα έβλεπαν τα έσοδα των Βιβλιοθηκών να ελαττώνονται. Επίσης αρκετοί συγγραφείς αδιαφόρησαν αγνοώντας το γεγονός ότι, την στιγμή που πολτοποιούνται τα βιβλία τους, κάπου αλλού, στις βιβλιοθήκες εξακολουθούν να υπάρχουν και να τους αποφέρουν και ένα μικρό τίμημα ώστε να μπορούν να αντικαταστήσουν έστω και τον παλιό τους υπολογιστή. Καλύτερα λοιπόν οι βιβλιοθηκονόμοι και οι συγγραφείς να ανησυχούν για την πτωτική τάση του δανεισμού βιβλίων στις Δημόσιες Βιβλιοθήκες (που είναι εμφανής στην Αγγλία) παρά για τα λιγοστά χρήματα που απορρέουν από το δικαίωμα δανεισμού. Στο κάτω-κάτω στις περισσότερες χώρες, όπου εφαρμόζεται η Οδηγία, αυτά τα χρήματα τα καταβάλλει κατευθείαν το δημόσιο, χωρίς να επιβαρύνεται ο προϋπολογισμός των βιβλιοθηκών. Στην Αγγλία έχουν καταγραφεί 36.000 συγγραφείς και 25.000 παίρνουν ένα ετήσιο ενισχυτικό ποσό το οποίο ορισμένοι το χρειάζονται. Βέβαια οι χώρες με πολλές βιβλιοθήκες ευνοούνται. π.χ στην Ουγγαρία λειτουργούν 2.500 δημόσιες βιβλιοθήκες και στην Τσεχία 5.000. Τι γίνεται όμως σε χώρες, όπως η Ελλάδα των 40 Δημοσίων Βιβλιοθηκών; Πώς να απαιτήσεις Δικαίωμα Δανεισμού από τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες, που δεν έχουν να πληρώσουν τα λειτουργικά τους έξοδα; Μήπως θα έπρεπε στον θεσμό να νομοθετηθεί και η ένταξη των δημοτικών και ιδιωτικών δανειστικών βιβλιοθηκών πλην των Πανεπιστημιακών και των Σχολικών Βιβλιοθηκών; Η Γαλλία αποτελεί ένα καλό μοντέλο εφαρμογής του Δικαιώματος Δημόσιου Δανεισμού. Δύο φορές τον χρόνο αποδίδει δικαιώματα στους συγγραφείς. Όμως από τα οκτώ (8) εκατομμύρια αντίτυπα βιβλίων, που πουλιούνται και τους 300.000 τίτλους που εκδίδονται, μόνον 4.000 τίτλοι αγοράζονται από τις βιβλιοθήκες. Οι συγγραφείς παίρνουν κάποιο μερίδιο και ένα ποσό από το ΔΔΔ πηγαίνει στο Ταμείο Σύνταξης των Συγγραφέων. Το ίδιο συμβαίνει και στην Γερμανία. Γι αυτό, τονίστηκε, οι Ενώσεις Συγγραφέων και οι συγγραφείς θα πρέπει να φροντίζουν να δυναμώνουν αναγνωστικά οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες, πιέζοντας μέσω των Εταιρειών αλλά και των Εισπρακτικών Φορέων τους την χρηματοδότηση και επέκταση των βιβλιοθηκών, έτσι ώστε να προσβλέπουν στην ανταμοιβή των πνευματικών τους κόπων. Η Δανία των 6 εκατομμυρίων κατοίκων μοίρασε 17 εκατομμύρια ευρώ. Το Λουξεμβούργο αντιμετώπισε το πρόβλημα με την καταπάτηση των προσωπικών δεδομένων, αφού θεωρείται απαγορευμένο να δίνονται στοιχεία προσωπικά-ακόμη και του δανεισμού- από τις βιβλιοθήκες. Μικρότερες χώρες πάντως κάνουν θαύματα. Στην Εσθονία μοιράστηκαν πέρυσι 800.000 ευρώ και αυξάνουν κάθε χρόνο. Τέθηκε και ένα πλαφόν στον δανεισμό των best sellers αφού και εκεί η Nora Roberts και Barbara Cartland είναι οι πιο πολυδανεισμένες συγγραφείς! Ένα «έξυπνο» παράδειγμα συνεργασίας χωρών πάνω στο θέμα του ΔΔΔ είναι αυτό της Τουρκίας με την Εσθονία προκειμένου οι «αδελφοποιημένες» χώρες να αλληλοβοηθηθούν. Η Κροατία πάντως ενσωμάτωσε από τώρα όλες τις οδηγίες στην νομοθεσία της και είναι έτοιμη να τις εφαρμόσει, όταν θα γίνει πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν όμως και χειρότερα: η Πορτογαλία, αρνείται και να παραστεί ακόμη σε ένα τέτοιο συνέδριο προς μεγάλη έκπληξη όλων γιατί στα συνέδρια αυτά δεν συζητούνται μόνον τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων αλλά αποτελούν και ένα χώρο ζύμωσης και ανάδειξης της πολιτιστικής διαφοροποίησης των συγγραφέων και των χωρών που εκπροσωπούν. Στην παρουσίαση του τι συμβαίνει με το Δικαίωμα Δημόσιου Δανεισμού στην Ελλάδα ο εκπρόσωπος της Εταιρείας Συγγραφέων Θεόδωρος Γρηγοριάδης επανέλαβε το γνωστό ζήτημα της μικρής χρηματοδότησης των Δημοσίων Βιβλιοθηκών και ετέθη προς συζήτηση η πρόταση να αναλάβει ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) να μελετήσει και να καταλήξει σε ένα σύστημα διανομής χρημάτων από κονδύλια που θα προέρχονται από το κράτος και όχι από τις Βιβλιοθήκες. Αυτό μπορεί να το πετύχει ακόμη και με την «απειλή» της Ευρωπαϊκής Δικαιοσύνης αφού η Ελλάδα έχει ενσωματώσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία στη νομοθεσία της αλλά δεν προχώρησε στις διαδικασίες απόδοσης των δικαιωμάτων στους συγγραφείς. Η Εταιρεία Συγγραφέων θα εκπροσωπήσει όλους τους Έλληνες συγγραφείς-ανεξαρτήτως σωματείων- αφού έχει διεθνή αναγνώριση και συμμετέχει σε όργανα συλλογικών αποφάσεων. Και είμαστε ακόμη στο σημείο μηδέν, πόσο μάλιστα τώρα που αρχίζουν να προκύπτουν και Ψηφιακά Δικαιώματα Δανεισμού. π.χ οι Ούγγροι συγγραφείς θα αποζημιωθούν γιατί, τα ψηφιοποιημένα έργα τους, θα είναι προσβάσιμα και προς διάθεση κάθε πανεπιστημιακού ή άλλου ενδιαφερόμενου. Κάτι ανάλογο ετοιμάζει και η Σουηδία, που θα ψηφιοποιήσει κάθε γραπτό κείμενο στη σουηδική γλώσσα ζωντανών και πεθαμένων συγγραφέων. Χρέος της Πολιτείας είναι να βοηθήσει τόσο τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες, που είναι φορείς πνεύματος και κιβωτοί διάσωσης του λόγου, όσο και τους συγγραφείς που επιμένουν να γράφουν κόντρα στην δυσλεξία της δημόσιας ζωής. Θεόδωρος Γρηγοριάδης