ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

20.11.1927: «Η μεγάλη συναυλία του παλαιμάχου Ορφέως»

Το 1919, μετά τη μακρά περίοδο πολιτισμικής απραξίας για την πόλη των Σερρών εξαιτίας των πολέμων και των καταστροφών μετά την απελευθέρωση του 1913 (Α΄ Παγκόσμιος, βουλγαρική κατοχή - ομηρία, Μικρασιατική Καταστροφή), 29 Σερραίοι συγκεντρώνονται στο σπίτι του μετέπειτα Σερραίου δικηγόρου και ιδρυτή του περιώνυμου Ωδείου Σερρών «Ορφεύς» (1934-40)[1] Αθανασίου Φωτιάδη (1900-1969) με μοναδικό σκοπό την επανασύσταση του ιστορικού «Ορφέα» (ίδρυση: 1905).

Πράγματι, συντάσσεται το καταστατικό και δίνεται η προσωνυμία Μουσικογυμναστικός Σύλλογος «Αναγέννησις - πρώην ‘Ορφεύς’ Σερρών». Στις 15 Φεβρουαρίου του 1920 προσλαμβάνεται για ένα χρόνο ο Παναγιώτης Δρομάζος, ως μουσικοδιδάσκαλος του συλλόγου. Στο συμβόλαιο, που υπογράφει για τον «Ορφέα» ο προεδρεύων του συλλόγου Πέτρος Ιακώβου[2], προβλέπεται η οργάνωση φιλαρμονικής, συμφωνικής μαντολινάτας, χορωδίας νέων και ορχήστρας εγχόρδων και πνευστών οργάνων.

Τον Π.Δ. διαδέχεται ο Ιωάννης Βαΐου[3], που επιστρέφει στα Σέρρας από τη Θεσσαλονίκη, στην οποία είχε εγκατασταθεί από το 1909. Το 1923 ο σύλλογος συστήνει τμήμα ανδρικής χορωδίας από παλιούς χορωδούς.

Το 1927 είναι η χρονιά που επανεμφανίζεται στο προσκήνιο ο Μουσικοδραματικός Σύλλογος «Απόλλων». Από την ίδρυσή του δρα ανταγωνιστικά προς τον «Ορφέα». Διαθέτει κι αυτός πλήρη τμήματα ανδρικής χορωδίας, μαντολινάτας και θεάτρου[4].

Την ίδια χρονιά ο «Ορφέας» θα οργανώσει δύο μεγάλες συναυλίες στην πόλη. Η πρώτη δίνεται την Κυριακή 17 Απριλίου. Μία εβδομάδα αργότερα η Δισεβδομαδιαία Πολιτική και Οικονομική Εφημερίδα Η Πρωία δημοσιεύει μακροσκελές σχόλιο, που το υπογράφει ο Καπαζήτας (Κων/νος Ζλάτκος ; ), και στο οποίο τονίζεται η έλλειψη ικανού ακροατηρίου εξαιτίας του ακριβού εισιτηρίου κι ακόμα πως οι Σερραίοι έπρεπε να τιμήσουν και να ενθαρρύνουν διά της παρουσίας των το μουσικόν έργον του «Ορφέως» και να ικανοποιήσουν ηθικώς τον άξιον πολλών συγχαρητηρίων κ. Βαΐου.

Η δεύτερη συναυλία δίνεται εφτά μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα την Κυριακή 20 Νοεμβρίου. Ο Ελεύθερος Πολίτης της 6.11.1927 ανακοινώνει το γεγονός: «Την 19 Νοεμβρίου [αντί του ορθού 20.11] θέλει δοθεί υπό του Συλλόγου ‘Ορφέως’ συναυλία, η οποία θα σημειώση πρωτοφανή επιτυχίαν εις τα μουσικά χρονικά της πόλεως. Κατ’ αυτήν θα εμφανισθή μία πολυμελής ορχήστρα εγχόρδων οργάνων αρτίως κατηρτισμένη, η ευφήμως γνωστή μανδολινάτα του κ. Ι. Ουζούνη και χορωδία νέων των καλυτέρων οικογενειών. Αι λεπτομέρειαι του προγράμματος ακόμη δεν κατέστησαν γνωσταί. Αν κρίνη τις όμως εκ της δραστηριότητος μεθ’ ης όλα τα μέλη του Δ. Συμβουλίου επεδόθησαν εις την οργάνωσιν της συναυλίας ταύτης δύναται και πρέπει ν’ αναμένη εκπλήξεις».

 Η συναυλία και η απόδοση των καλλιτεχνών που πήραν μέρος σχολιάζονται από τον τοπικό τύπο, από τον οποίο επιλέξαμε να παρουσιάσουμε εδώ το σχολιασμό πάλι του Ελεύθερου Πολίτη της 27.11.1927. Το κείμενο, του οποίου την ορθογραφία και τη σύνταξη διατηρήσαμε, καταχωρείται στη στήλη «Από Κυριακής εις Κυριακήν». Στην ίδια θέση δημοσιεύονται επίσης δύο σπάνιες φωτογραφήσεις: της ανδρικής χορωδίας και της ορχήστρας εγχόρδων και πνευστών του «Ορφέα». Τις πρωτότυπες φωτογραφίες μάς παραχώρησαν πολλά χρόνια αργότερα οι Αθανάσιος Σαμαράς (χορωδός) και Γιάννης Ζαχαριάδης αντίστοιχα.

Στην ορχήστρα, εκτός από το διευθυντή και πιανίστα Λούντβιχ Πλανκ, διακρίνονται από αριστερά οι: Θόδωρος Πασχαλιάς, κοντραμπάσσο, ράφτης, Γιώργος Βετούλης, τρομπόνι, υπάλληλος του Γραφείου Εποικισμού, φυτωριούχος, άγνωστος, Γιάννης Τριανταφύλλου, τρομπέτα, πρόσφυγας του Εθνικού Αγροτικού Ορφανοτροφείου Σερρών -υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία-, αργότερα μόνιμος αξιωματικός της Μουσικής του Γ΄ Σώματος Στρατού και η 1^η τρομπέτα της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, Σάκης Φιδετζής, φλάουτο, στρατιώτης, αργότερα πρόεδρος του Συλλόγου Μουσικών Θεσ/νίκης, από τους θεμελιωτές της Κρατικής Ορχήστρας Θεσ/νίκης, Κρίττων Κηπουρίδης, βιολοντσέλο, αργότερα διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.), άγνωστος, Νίκος Στεφανίδης, βιολί, Θεσσαλονικιός, αργότερα μουσικοδιδάσκαλος του «Απόλλωνα» Σερρών, και Βασίλης Καραγιάννης, 1^ο βιολί, μετέπειτα Πρωτοδίκης.

Στη χορωδία εικονίζονται από αριστερά, στους όρθιους οι: Κώστας Σχοινάς, Σάκης Χατζηαθανασίου, Βασίλης Σταυρίδης, Αργύρης Σαμαράς, Ηλίας Σιβάς, Κώστας Μέγας, Ευθύμης Κικόπουλος, Χρυσάφης Χρυσάφης. Καθισμένοι: Θόδωρος Πόρναλης, Ηρακλής Γούτας, Σάκης Καφταντζής, Κλεάνθης Καράμπελας, Γιάννης Ουζούνης, διευθυντής, Πασχάλης Ζάχαρης, Νίκος Ουζούνης ή Ζούνης, Γιώργος Καλημέρης. Στην πρώτη σειρά: Κώστας Φιτσιώρης (κουρεύτηκε με τη θέλησή του ενάντια σε άδικη τιμωρία που του επιβλήθηκε στο Γυμνάσιο) και Παναγιώτης Παπαδόπουλος.

Λεπτομέρειες της συναυλίας καταγράφει και ο Αθανάσιος Φιδετζής, μέλος της ορχήστρας, όπως προαναφέρθηκε, σε χειρόγραφη επιστολή του 22 σελίδων προς τον γράφοντα το 1986 με τον τίτλο Αναμνήσεις από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες των Πολιτιστικών συλλόγων της πόλεως Σερρών κατά την περίοδο 1920 έως 1936[5].

Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΥ «ΟΡΦΕΩΣ»

Μέσα εις την πραγματικήν έρημον, την οποίαν από μακρού διέρχονται οι συμπολίται στερούμενοι πάσης καλλιτεχνικής απολαύσεως, αληθινήν όασιν αποτέλεσεν η υπό του Μουσικογυμναστικού Συλλόγου «Αναγέννησις - πρώην ‘Ορφεύς’» δοθείσα κατά το απόγευμα της παρελθούσης Κυριακής μεγάλη μουσική συναυλία. Οι Σερραίοι επανεύρον την ευκαιρίαν να λουσθούν εις τα μουσικά νάματα, τα οποία ο παλαίμαχος «Ορφεύς» τοις παρέσχε και να αισθανθούν παλαιάς συγκινήσεις και ν’ αναμνησθούν παλαιών, αλλά ωραίων ημερών, καθ’ ας, παρά την δουλείαν, παρά την ειδεχθή τυρρανίαν, επρωτοστάτουν εις πάσαν εκπολιτιστικήν και προοδευτικήν κίνησιν.

Διά την επιτυχίαν της συναυλίας ταύτης, προ πάσης περιγραφής, είναι ανάγκη όπως τονισθούν έπαινοι διά την δράσιν και τας ενεργείας του ακαμάτου Προέδρου του «Ορφέως» κ. Δημ. Παπαευαγγέλου[6], όστις από τριετίας αγωνιζόμενος υπερανθρώπως με την ενίσχυσιν των Διοικητικών συμβούλων κατώρθωσεν να εμφυσήση εις το απονεκρωθέν τότε λόγω των καταστροφών σωματείον νέαν ζωήν.

Η αίθουσα  του «Ορφέως» κατά την παρελθούσαν Κυριακήν από ενωρίς επληρώθη κόσμου. Άνθρωποι πάσης τάξεως συνέρρρευσαν από όλας τας συνοικίας διά ν’ ακούσουν τα παιδιά των, τους ερασιτέχνας του «Ορφέως», οι οποίοι εκινήθησαν τελευταίως ζωηρώς, αφ’ ενός μεν διά να επαναδώσουν εις την πόλιν τας παλαιάς καλλιτεχνικάς δόξας, αφ’ ετέρου δε διά να τονώσουν και ενισχύσουν τον προοδευτικώτατον σύλλογόν των.

Η εκτέλεσις του προγράμματος ήρχισεν κατά την 3 απογευματινήν, οπότε η αρτίως κατηρτισμένη ορχήστρα εξετέλεσεν το «Larghetto» από την 2αν Συμφωνίαν του Beethoven. Η ορχήστρα αποτελουμένη από δέκα όργανα ετέλει υπό την διεύθυνσιν του συμπαθούς καθηγητού του κλειδοκυμβάλου κ. Louis Planc[7]. Είτα η χορωδία συνοδευομένη υπό της μαντολινάτας έψαλλε με μεγάλην επιτυχίαν την «Ενθύμησιν» του Κοκκίνου και αμέσως κατόπιν η μανδολινάτα εξετέλεσεν την συμφωνίαν του Rossini «Italiana in Algeri». Και την χορωδίαν και την μανδολινάταν διηύθυνε ο κ. Γιάννης Ζούνης [Ουζούνης], όστις απέδειξεν ότι είναι μία μουσική παρουσία πλείστας  παρέχουσα υποσχέσεις διά την επιβολήν και ανάδειξίν της μεταξύ του μουσικού κόσμου της πόλεώς μας.

Κατόπιν και πάλιν η χορωδία τη συνοδεία μανδολινάτας έψαλλε την «Σόνια», ήτις κατεχειροκροτήθη υπό του κοινού. Η δ/νίς Τακουχή Μιχαηλιάν μετά ταύτα -το μέταλλον της φωνής της οποίας κυριολεκτικώς εθαυμάσθη- ετραγούδησεν την «Σερενάταν» του Σούμπερτ. Τέλος, η μπάντα, τελούσα υπό την διεύθυνσιν του διακεκριμένου μουσικού κ. Ι. Βαΐου, με εξαιρετικήν μαεστρίαν εξετέλεσεν το «Lusts Piel (Doverture V. Keler Bela, op. 73)».

Κατά την εκτέλεσιν του Β΄ μέρους του προγράμματος η ορχήστρα εξετέλεσεν το «Shanson Trist» του Tchaikovsky και την «Toska» του Puccini. Οι κ.κ. Νίκος Ζούνης [Ουζούνης] και Κλεάνθης Καράμπελας τη συνοδεία ορχήστρας έψαλλον την «Βαρκαρόλαν» από τα «Παραμύθια του Χόφφμανν» του Όφφεμπαχ και απέσπασαν τα παρατεταμένα χειροκροτήματα του κοινού. Την προσοχήν και τας επιδοκιμασίας των ακροατών επίσης επέσυρεν και ο κ. Πασχ. Ζάχαρης (εκ Ροδολείβους), όστις τη συνοδεία της μανδολινάτας έψαλλε το «Ciello Pietoso» του Verdi.

                                                                                                                        Εφημ. Ελεύθερος Πολίτης, 27.11.1927

Στο ιστορικό μας λεύκωμα για τη Μουσική στην πόλη των Σερρών κατά τον εικοστό αιώνα, Μέρος δεύτερο, το 1991, δημοσιεύσαμε για πρώτη φορά τη φωτογράφηση συναυλίας  της ανδρικής πολυφωνικής χορωδίας του «Ορφέα», γνωστής περισσότερο ως Χορωδίας Ουζούνη, που ήταν ιδρυτής και διευθυντής της. Σημειώναμε τότε με αβεβαιότητα την τοποθεσία και τη χρονολογία πραγματοποίησής της. Η κατοπινή μας έρευνα την 25.10.2000, έφερε στο φως τον πραγματικό τόπο της συναυλίας, που δεν είναι άλλος από την πλατεία του χωριού της Άνω Βροντούς Σερρών, και μάλιστα, όπως σωστά σημειώναμε το 1991, αυτός του καφενείου «Η Νέα Ζωή» του Δημητρίου Παπαευαγγέλου στα 1926-27.

Την περίοδο 1920-25 ο Ιωάννης Ουζούνης οργανώνει μαθητική μαντολινάτα στο Γυμνάσιο της πόλης αποκλειστικά από συμμαθητές του. Τα επόμενα χρόνια, η γνωστή πλέον (συμφωνική) Μαντολινάτα Ουζούνη πλαισιώνεται από τμήμα ανδρικής χορωδίας ελεύθερων Σερραίων τραγουδιστών (μικροεπαγγελματίες) και εντάσσεται στον «Ορφέα» διατηρώντας συνήθως την ονομασία. Ακολουθούν πολλές συναυλίες στην πόλη υπέρ του ταμείου του Γυμνασίου και στα χωριά του νομού με ρεπερτόριο Ελλήνων και ξένων συνθετών, που προμήθευε στο συγκρότημα από τη Γερμανία ο Σερραίος σπουδαστής της Ιατρικής Κώστας Πρόβος. Στη μαντολινάτα συμμετείχε ως κλαρινετίστας και ο τρόφιμος τότε του Οικοτροφείου Αρρένων Χρήστος Σταματίου (1909-1998).

Με τη συμμετοχή αργότερα (1927-28) και γυναικών ο «Ορφέας» παρουσιάζει την πρώτη μετά τους πολέμους μικτή χορωδία του. Από τους απόφοιτους μαθητές οι περισσότεροι συνεχίζουν τις σπουδές τους στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμμετέχοντας παράλληλα στη Χορωδία του Συλλόγου Μακεδόνων και Θρακών υπό τον Πλάτωνα Ρούγκα. Μετά το τέλος των πανεπιστημιακών τους σπουδών, όσοι επιστρέφουν και εγκαθίστανται στα Σέρρας, εντάσσονται πάλι στη μαντολινάτα του «Ορφέα».

O Ιωάννης Ουζούνης ή Ζούνης γεννήθηκε το 1906 στα Σέρρας. Αυτοδίδακτος μουσικός, προικισμένος με σπάνια ευαισθησία και μουσική αντίληψη, παίρνει προκαταρκτικά μαθήματα θεωρίας της μουσικής στο Ωδείο Σερρών «Ορφεύς», στην τάξη του Χρήστου Σταματίου. Μετά τον πόλεμο του 1940 ιδρύει και διευθύνει τη Χορωδία Σερρών (1945-55). Στη συνέχεια αποτελεί βασικό στέλεχος της μεγάλης και περιώνυμης μαντολινάτας του «Ορφέα» υπό τον Χρ. Σταματίου μέχρι το 1972. Τότε διευθύνει τη νεοσυσταθείσα (και) απ’ αυτόν ανδρική πολυφωνική εκκλησιαστική χορωδία «Δαυίδ» (από το 1987: Εκκλησιαστική Χορωδία Σερρών) και εγκαθίσταται μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Πέθανε το 1977.

Από τους ορφικούς τραγουδιστές, πλάι στο Γ. Ουζούνη, γνωρίσαμε τους Κώστα  και Βασίλη Σχοινά, Σάκη Καφταντζή, Γιώργο Καλημέρη, Κώστα Μέγα, Ηρακλή Γούτα, Σάκη Χατζηαθανασίου, Αλ. Πόρναλη, Κλεάνθη Καράμπελα, Ευθύμιο Κικόπουλο και Γιώργο Καλοφέρη.

Ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού διακρίναμε στα αριστερά το Γιώργο Λεϊλεκτσόγλου, στο μέσο των τριών κατοίκων, μπροστά από το χωροφύλακα, το γιο του Ιορδάνη, με τη ζακέτα μπροστά, το Σάββα Τσαλίκογλου, με την άσπρη τραγιάσκα, δίπλα στον πρόσφυγα με το φέσι, και τη Μαρία Αρναούτογλου, πρώτη δεξιά στην ξεχωριστή παρέα των γυναικών, επάνω αριστερά. Στο κέντρο της εισόδου του καφενείου «Η Νέα Ζωή» τον ιδιοκτήτη του Δημήτριο Παπαευαγγέλου. Δεξιά, το Νικόλαο Μαζαράκη, μετέπειτα πρόεδρο της κοινότητας (διατηρούσε εμπορικό κατάστημα στα δεξιά του καφενείου), με το γιλέκο και το δίσκο στο χέρι, αριστερά του και πίσω το μικρό αδελφό του Κυριάκο, το Γιώργο Μπίρτζιο, σιδερά, πάνω από τους χωροφύλακες, διαγωνίως δεξιά, με τη ρεμπούπλικα και το μουστάκι, και τον Κυριάκο Ματζάρογλου (ο ευτραφής με το μαύρο κουστούμι, στο μέσο των τριών καθισμένων, δίπλα στο δεξιό παράθυρο του καφενείου).

Από τους Σερραίους παραθεριστές εξακριβώσαμε το Γεώργιο Μόσχο, μετέπειτα πρόεδρο του «Ορφέα» και δήμαρχο Σερρών, στο μέσο επάνω, με το γκρίζο κουστούμι, τον Αθηνόδωρο Τόλιο -ο μικρός δεξιά με το «πατίνι»- τη Λόλα Τόλιου, την Άννα Παπαγιάννη, την Αργ. Δήμου, χορωδό, επάνω δεξιά, και το Νίκο Δέλτσιο, δεύτερο από δεξιά στη συντροφιά των παιδιών στα αριστερά.

Στην αναγνώριση των εικονιζομένων βοήθησαν οι κάτοικοι του χωριού Νίκος Μπούχλης (γέννηση: 1914), Νίκος Παπαευαγγέλου (γ.: 1915) και Γιώργος Χούκλης, η Ανίτα Μέλλιου, Γραμματέας της Κοινότητας Άνω Βροντούς, οι Σερραίοι χορωδοί Κλεάνθης Καράμπελας (γ.: 1906) και Πάρις Τόλιος.

[1] Ομότιτλη εργασία μας, σειρά εκδόσεων της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών αρ. 2, Σέρρας 1989.

[2] Μίσθωση Υπηρεσίας αρ. 4232 της 27.4.1920, Συμβολαιογραφείο Κων/νου Τριανταφυλλόπουλου, Γ.Α.Κ. - Αρχεία Ν. Σερρών, φάκ. αρ. 17

[3] Ιωάννης Βαΐου του Βαΐου. Κυρίαρχη μορφή στη μουσική ζωή των Σερρών από τις αρχές του 20ού αι. μέχρι και την περίοδο του Μεσοπολέμου. Γεννήθηκε στο Λιβάδι Ολύμπου το 1883 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 4.6.1961. Διηύθυνε την πρώτη φιλαρμονική της πόλης «Τερψιχόρη» (μετέπειτα «Ορφέα»). Εργάστηκε στο Γυμνάσιο Σερρών, το Παρθεναγωγείο, το Εθνικό Ορφανοτροφείο Αρρένων, τον «Απόλλωνα» κ.α. Περισσότερα για τη ζωή και τη δράση του βλ. στα δικά μας Οκτώ κείμενα σερραϊκής μουσικής ιστοριογραφίας, έκδ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Βυρώνειας, Σέρρες 1996, 79-80.

[4] Ο «Απόλλων» ήταν γνωστός στους Σερραίους ακόμα από το 1914.  Κατά την περίοδο απραξίας, μέχρι τον τελειωμό των πολέμων και των καταστροφών των επόμενων χρόνων, τμήματα του συλλόγου, για παράδειγμα η μαντολινάτα, πραγματοποιούν περιστασιακές εμφανίσεις - συμμετοχές σε εκδηλώσεις άλλων σωματείων μέχρι το 1927. Περισσότερα στην εργασία μας για την περιλάλητη «Συναυλία αντεγκλήσεων» στα Οκτώ κείμενα,, ό.π., 65-75.

[5]  Περιλήφτηκε στα 10 αδημοσίευτα ιστορικά σημειώματα (1892-2000), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών, Σεπτέμβριος 2004. Εκεί γίνεται λόγος για τη συγκλονιστική εμπειρία από την εκτέλεση και την είσοδό τους για πρώτη φορά στο χώρο της κλασσικής μουσικής.

[6] Σύμφωνα με το Γιώργο Καφταντζή, Ορφέας Σερρών 1905-1991, ιστορική αναδρομή  (1991) 89, ο Δημήτριος Παπαευαγγέλου ήταν ασφαλιστής και πρόεδρος του «Ορφέα» κατά την περίοδο 1925-

1927. Από δημοσίευμα, όμως, του Ελεύθερου Πολίτη, φ. 22.7.1928, βεβαιωνόμαστε πως διετέλεσε πρόεδρος του συλλόγου τουλάχιστο μέχρι τον Ιούλιο του 1928.