(Συμβολή σε προηγούμενη εργασία)

Η Εκκλησιαστική Χορωδία Σερρών

Στο Διδασκαλείο συγκροτήθηκε πρώτη φορά σερραϊκή πολυφωνική (τετράφωνη) χορωδία -30 και πλέον μέλη-, η πρώτη στον αλύτρωτο ελληνισμό. Τότε περιλήφθηκαν, επίσης πρώτη φορά, μαθήματα ενόργανης μουσικής (βιολί) αλλά και φωνητικής, ακόμα και διφωνίες εκκλησιαστικού χαρακτήρα από έντυπες ή χειρόγραφες παρτιτούρες διδακτέων εκκλησιαστικών ύμνων (προσευχές κ.λπ.).

Ωστόσο, θα χρειαστεί μισός και πλέον αιώνας για να παρουσιαστεί στην πόλη  οργανωμένα η πρώτη εκκλησιαστική πολυφωνική χορωδία. Ο λόγος για την ανδρική χορωδία του ι.ν. του Τιμίου Σταυρού, και γι’ αυτό γνωστή ως ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑYΡΟΥ ΣΕΡΡΩΝ, που ιδρύεται το 1931.

Την ίδια εποχή ο Θεσσαλονικιός επιχειρηματίας και βαρύτονος του ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Παυσανίας Πέτρου εγκαθίσταται στα Σέρρας και φέρνει, για πρώτη φορά, την παρτιτούρα του Τροπαρίου της Κασσιανής του Θεμ. Πολυκράτους. Τον Απρίλιο του 1947 η ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ (1945-55) παρουσιάζει το τροπάριο στον Άγιο Αντώνιο των Σερρών με διευθυντή τον Ιωάννη Ουζούνη. Από τη χρονιά αυτή η Κασσιανή περνά στη συνείδηση των Σερραίων ως ένα γεγονός ξεχωριστής μουσικής αίγλης.

Την περίοδο αυτή ιδιαίτερη προσφορά στην αρμονική εκκλησιαστική μουσική της πόλης έχει ο δάσκαλος και μουσικός Στέργιος Δαρνακούδας (Σέρρες 1912 - Αθήνα 1991), ιδρυτής και διευθυντής της εφηβικής χορωδίας (σύνθεση Ιω. Σακελλαρίδη) του Εθνικοθρησκευτικού Συλλόγου ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ το 1949.

Μαθητική εκκλησιαστική τρίφωνη χορωδία, μόνο για την παρουσίαση των Χαιρετισμών και των εγκωμίων του Πάσχα, συγκροτεί και ο Βασίλειος Βεηλικτσίδης (Αμισός Πόντου 1885 - Σέρρες 1959) στο Ορφανοτροφείο Θηλέων το 1951. Μετά το θάνατό του τη χορωδία διευθύνει η κόρη του Ελπίδα Βεηλικτσίδου - Αθανασιάδου (1920; - 2004).

Η ίδια συγκροτεί την πολυμελή χορωδία του Γυμνασίου Θηλέων Σερρών το 1952, όταν διορίζεται ως καθηγήτρια μουσικής στα Σέρρας. Με την τετράφωνη χορωδία του σχολείου πραγματοποιεί λειτουργίες στον ι.ν. Τιμίου Σταυρού σε συνθέσεις των Ιω. Σακελλαρίδη και Θεμ. Πολυκράτους. Όταν συνταξιοδοτείται συνεχίζει την παρουσίαση ακόμα των Χαιρετισμών και των εγκωμίων σε εκκλησίες της πόλης με τη χορωδία των αποφοίτων του γυμνασίου, που ιδρύει η ίδια το 1980.

Το 1967 η Σερραία καθηγήτρια μουσικής Μαγδαληνή Ιακωβίδου διορίζεται στα Σέρρας και δημιουργεί χορωδίες, μαθητική ορχήστρα και μαντολινάτα σε τμήματα θηλέων των γυμνασίων της πόλης και στη Χριστιανική Εστία. Παράλληλα, οργανώνει τρίφωνη εκκλησιαστική χορωδία και πραγματοποιεί λειτουργίες (Ιω. Σακελλαρίδη) στον Άγιο Δημήτριο κάθε Σάββατο πρωί μέχρι το 1975 που μετατίθεται στη Θεσσαλονίκη.

Ιδρύεται ο «Δαυίδ»

Μέλη του ΟΡΦΕΑ θα αποτελέσουν εκ νέου τον ιδρυτικό πυρήνα της μακροβιότερης σερραϊκής χορωδίας πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής κατά τον 20ό αιώνα.

Επικεφαλής και διευθυντής της ο Σερραίος Ιωάννης Ουζούνης. Χώρος της ιδρυτικής συνάντησης του 1972 αλλά και των δοκιμών των πρώτων χρόνων αυτός των γραφείων της Συντεχνίας Παντοπωλών Σερρών, στην Πλατεία Εμπορίου της πόλης. Κατ’ αντιπαράθεση, μάλιστα, του γεγονότος της γειτνίασης των χώρων δοκιμών της χορωδίας του ΟΡΦΕΑ (Γολιάθ) -προσωρινού εκείνη την εποχή, ακριβώς απέναντι, στο δεύτερο όροφο της Δημοτικής Αγοράς- δίνεται και ο τίτλος της νέας ανδρικής χορωδίας ΔΑΥΙΔ.

Ο Ιωάννης Ουζούνης ή Ζούνης, αυτοδίδακτος μουσικός, προικισμένος με σπάνια ευαισθησία και αντίληψη, γεννήθηκε στα Σέρρας το 1906. Στο διάστημα 1920-25 οργανώνει μαντολινάτα στο Γυμνάσιο, γνωστή αργότερα ως «Μαντολινάτα Ουζούνη» (Ορφέας). Μετά τον πόλεμο του 1940 ιδρύει και διευθύνει τη ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ (1945-55). Στη συνέχεια, μέχρι και το 1972, αποτελεί βασικό στέλεχος (μαντόλα) της μεγάλης μαντολινάτας του ΟΡΦΕΑ υπό τον Χρ. Σταματίου. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1977.

Οι πρόβες για την εκμάθηση της Θείας Λειτουργίας του Ι. Χρυσοστόμου σε συνθέσεις, κυρίως, του Θεμ. Πολυκράτους διήρκεσαν έξι μήνες. Η εκγύμναση των φωνών από τον Ι. Ουζ. γινόταν με μαντόλα.

Η πρώτη λειτουργία του ΔΑΥΙΔ πραγματοποιείται το 1972 στον ι.ν. του Αγίου Αντωνίου Σερρών. Την ίδια χρονιά ο Ι. Ουζούνης μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη για οικογενειακούς λόγους. Την εκγύμναση των φωνών και τη διεύθυνση αναλαμβάνει επί ένα μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα, μέχρι και το 1986, ένας ακόμα ταλαντούχος αυτοδίδακτος Σερραίος μουσικός, ο Γιάννης Μπαΐρας, με αξιομνημόνευτη και αδιάκοπη παρουσία στην ενεργό εν γένει χορωδιακή δραστηριότητα της πόλης των Σερρών μεταπολεμικά.

Ο Γ. Μπ. γεννήθηκε το 1923 στον Εμμανουήλ Παπά Σερρών. Το 1947 μετακομίζει στα Σέρρας και προσλαμβάνεται ως εργάτης στο Δήμο. Παίρνει τα πρώτα μαθήματα μουσικής από το Σερραίο μαντολινίστα Απόστολο Καρακώστα. Την ίδια εποχή εντάσσεται στη ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ ως χορωδός (μπάσσος) και βοηθός του διευθυντή της Ι. Ουζούνη. Παρακαλουθεί επίσης μαθήματα Σολφέζ, εκ πρώτης όψεως ανάγνωσης και Αρμονίας με το Χρ. Σταματίου κι αργότερα στο Παράρτημα του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών στα Σέρρας. Το 1979 συνεργάζεται με τον ΟΡΦΕΑ για την προετοιμασία του Λαογραφικού του Συγκροτήματος. Το 1983 αναλαμβάνει τη διεύθυνση της νεοσύστατης πολυφωνικής χορωδίας του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Δαρνακοχωριτών Ν. Σερρών ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ και από το 1985 τη χορωδία του Κέντρου Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων. Συνέθεσε ή εναρμόνισε πολλά λαϊκά και δημώδη τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία σερραϊκά, μία Ακολουθία Γάμου κ.ά. για ανδρική τετράφωνη χορωδία. Το 1985 ο ΟΡΦΕΑΣ τον ετίμησε για την προσφορά του. Πέθανε στα Σέρρας στις 3.4.1999.

 1987: Από τον «Δαυίδ» στην «Εκκλησιαστική Χορωδία Σερρών»

Κατά τους πρώτους χρόνους της δεκαετίας του 1980 η δραστηριότητα του ΔΑΥΙΔ μειώνεται. Από το Μάρτιο του 1987, με πρωτοβουλία του γράφοντος, οργανώνεται το διάδοχο σχήμα με τον τίτλο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ. Η χορωδία, με τη διαφορετική πλέον σύνθεση μετά την εισδοχή νέων μελών -στην πλειονότητα χορωδών της ΜΙΚΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ υπό τον Χρ. Σταματίου-, διαγράφει νέα και ξεχωριστή πορεία. Αναβαθμίζεται η ερμηνευτική ικανότητα των χορωδών, τονίζεται η ελληνικότητα (σύνθεση Θεμ. Πολυκράτους) της πολυφωνικής θρησκευτικής μουσικής, δημιουργούνται πυρήνες φίλων της χορωδίας, δημοσιοποιούνται και προβάλλονται η δραστηριότητα, οι σκοποί, ο ρόλος και η εθελούσια προσφορά των μελών της στην ποιοτική μουσική.

Πραγματοποιούνται τακτικές πλέον λειτουργίες στα Σέρρας -περί τις 15 ετησίως και στις απόμακρες ενορίες-, στο νομό και έξω απ’ αυτόν: Νιγρίτα, Σιδηρόκαστρο, Θεσσαλονίκη (ι.ν. Παπαφείου Ορφανοτροφείου), Ζίχνη, Νέα Μουδανιά, Χωριστή Δράμας, Κολυνδρό Κατερίνης κ.α.

Από τον Οκτώβριο του 1995 η χορωδία αποτελεί τμήμα της Εταιρίας Φιλομούσων Σερρών ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, που ιδρύεται από τον γράφοντα την ίδια χρονιά και στεγάζεται μέχρι τον Απρίλιο του 2004 επί της Δημοσθένους Φλωριά 1, όπου πραγματοποιούνται κατά το πλείστον οι δοκιμές της.

Κατά το διάστημα από τον Ιούνιο του 1997 μέχρι τον Ιανουάριο του 2000 συνεργάζεται με τον ΟΡΦΕΑ. Στις 14 Απριλίου του 1998 παρουσιάζει το Τροπάριο της Κασσιανής του Θεμ. Πολυκράτους στη μητρόπολη της πόλης, συνεχίζοντας τις παραδοσιακές εμφανίσεις που ξεκινούν ακόμα από τη δεκαετία του 1950 με την ανδρική χορωδία του ΟΡΦΕΑ υπό τον Χρ. Σταματίου, τη μικτή του ομίλου το 1972 (εναρμόνιση του ιδίου για μικτή χορωδία μετά την αποχώρηση ανδρών στο ΔΑΥΙΔ) στο γυναικωνίτη του ναού και τερματίζονται πάλι με το Χρ. Στ. και τη ΜΙΚΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ το 1994.

Μεταφέρουμε, για την ιστορία, απόσπασμα του τοπικού Παρατηρητή, φ. 16.4.1998, για την πρώτη αυτή παρουσίαση του Τροπαρίου:

...Ήταν μια σπάνια ερμηνεία από τη χορωδία που ικανοποίησε απόλυτα το ευσεβές και πολυπληθές εκκλησίασμα. Η πειθαρχία των χορωδών, οι θαυμάσιες φωνές τους και ο άψογος τρόπος με τον οποίο τελείωναν τον ψαλμό, έδωσαν το χαρακτήρα της πιο τέλειας εκτέλεσης του Τροπαρίου της Κασσιανής από χορωδία.

Ο νέος διευθυντής της χορωδίας, τενόρος Γιάννης Βαγενάς, γεννήθηκε το 1950 στη Νιγρίτα. Σπούδασε χημικός και εργάστηκε στη Μέση Εκπαίδευση στα Σέρρας από το 1977. Υπήρξε μέλος ημιεπαγγελματικών χορωδιών της Θεσσαλονίκης, σολίστας του ΟΡΦΕΑ, της ΜΙΚΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ και του ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ μέχρι και το 1992 που μετατέθηκε στη Θεσ/νίκη. Παρακολούθησε μαθήματα Θεωρίας της Μουσικής και Μονωδίας πλάι σε ονομαστούς δασκάλους στο Νέο Ωδείο Θεσσαλονίκης. Από τον Ιανουάριο του 2002 διευθύνει τη συσταθείσα από τον ίδιο μικτή Χορωδία του Συλλόγου Νιγριτινών Θεσσαλονίκης.

Από την περίοδο 2003-04, και μετά από μία ομολογουμένως έξοχη παρουσίαση της τετραφωνικής Κασσιανής του Θεμ. Πολυκράτους στην κατάμεστη μητρόπολη της πόλης την 6.4.2004, η τακτική δράση της χορωδίας μειώνεται. Η έλλειψη εισδοχής νέων μελών στις τάξεις της, πρωτίστως, αλλά και η μείωση του αριθμού των τακτικών δοκιμών εξαιτίας της δικαιολογημένης απουσίας του διευθυντή της Γ. Βαγενά στη Θεσσαλονίκη, οδηγούν στη λήψη της αποφάσεως των μελών της για την οριστική μείωση της εν γένει δραστηριότητάς της.

Η σύνθεση κατά φωνές κατά το έτος 2005

Τενόροι πρώτοι: Γιάννης Βαγενάς, διευθυντής, Γιώργος Καραγιάννης, Γιώργος Τσιάπος, Γιώργος Αλεξανδρής. Τενόροι δεύτεροι: Γιώργος Αγγειοπλάστης, Πάρις Τόλιος, Συμεών Γιάντσιος, Νίκος Βαγενάς, Αρχοντής Θεοδωράκης, Άγγελος Βάκαλος. Βαρύτονοι: Σωτήριος Στεφανίδης, Γιώργος Μόσχος, Τάσος Κούντιος, Γιάννης Γαβατίδης (οι δύο τελευταίοι και μπάσοι). Μπάσοι: Τάσος Μουρατίδης, Βασίλης Καραγιαννόπουλος, Τάσος Δημόκας και Γιώργος Δράμπας.

Η Χορωδία Σερρών με τον Ιωάννη Ουζούνη. Τον Απρίλιο του 1947 παρουσίασε για πρώτη φορά στα Σέρρας τετραφωνικά την «Κασσιανή»

26.4.1983. Η Μικτή Χορωδία Σερρών δίνει την πρώτη συναυλία στην αλειτούργητη παλιά μητρόπολη των Αγίων Θεοδώρων. Διευθυντής ο Χρήστος Σταματίου. Τα περισσότερα μέλη του ανδρικού τμήματος εντάχθηκαν στη νέα Εκκλησιαστική Χορωδία Σερρών μετά την επανίδρυση του 1987.

Ο «Δαυίδ» στο Σιδηρόκαστρο. Διευθυντής ο Γιάννης Μπαΐρας. Φωτογράφηση της 6.4.1986

 

12.11.1989. Η Εκκλησιαστική Χορωδία Σερρών στους «40 Μάρτυρες». Διευθυντής ο Γιάννης Βαγενάς

13.1.1991, στον ι.ν. Αγίου Αντωνίου Σερρών. Εικονίζονται από αριστερά, στην πρώτη σειρά: Χρήστος Παπαδόπουλος, φίλος της χορωδίας, Αρχοντής Θεοδωράκης, Γιώργος Αγγειοπλάστης, Νίκος Βαγενάς, Συμεών Γιάντσιος, Γιάννης Βαγενάς, Γιώργος Καραγιάννης, Πέτρος Χριστοδούλου, Τάσος Κούντιος και Λεωνίδας Καλκόβαλης. Στην πίσω σειρά: Δημήτρης Πιπερτζής, Τάσος Μουρατίδης, Πάρις Τόλιος, Γιώργος Τσιάπος, Λάκης Χατζίδης και Παναγιώτης Μπαλαλάς.

[1] Περισσότερα στα δικά μας Οκτώ κείμενα σερραϊκής μουσικής ιστοριογραφίας, Σέρρες 1996, 57-63, όπου το κείμενο σε πρώτη μορφή.

[2]Ο Γιάννης Φιλόπουλος, Εισαγωγή στην ελληνική πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, «Νεφέλη», Αθήνα (1990) 130, σημ. 100, σημειώνει ότι δεύτερη λειτουργία, και μάλιστα από το γυναικωνίτη, πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά στις αρχές του 1906 στον ι.ν. του Αγ. Κωνσταντίνου Αθηνών. Ο μητροπολιτικός ναός της πρωτεύουσας και ο ναός του Αγ. Διονυσίου καθιέρωσαν τη δεύτερη λειτουργία στα τέλη του 1911.

Τετραφωνική λειτουργία (αρχικά κατά το σύστημα του Ι. Χαβιαρά σε συνεργασία για μία παιδική και τρεις ανδρικές φωνές) στην Αθήνα παρουσίασε ο Αλέξανδρος Κατακουζηνός το 1870 -«έτος σταθμό στην ιστορία της ελληνικής εκκλησιαστικής τετραφωνίας»-. Πραγματοποιήθηκε στο αρτισύστατο ανακτορικό παρεκκλήσιο του Αγ. Γεωργίου με τη συμπαράσταση της νεαρής βασίλισσας Όλγας. Προηγήθηκαν δύο αποτυχημένες προσπάθειες: το 1836, στον ι.ν. της Αγ. Ειρήνης από τον Αθ. Αβραμιάδη με την παρουσία του Όθωνα, και το 1869 στο μητροπολιτικό ναό της Αθήνας.

Την ίδια χρονιά (1870) εισάγεται η πολυφωνία στο ναό του Ευαγγελισμού της Πάτρας με περισσότερο πιθανό να χρησιμοποιήθηκε η τετραφωνία των Επτανήσων, η αποκαλούμενη «κρητική μουσική». Ακολουθούν ο Θεμ. Πολυκράτης, ο μεγαλύτερος ίσως συνθέτης της ελληνικής τετράφωνης εκκλησιαστικής μουσικής, το 1882 στον Πειραιά, ο Ιω. Σακελλαρίδης το 1885 και 1886 στην Αγ. Ειρήνη και στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση Αθηνών αντιστοίχως, η Σάμος και η Τρίπολη το 1909 και η Θεσσαλονίκη το 1910.

[3]Η ίδια λειτουργία εναρμονίστηκε αργότερα από το Χρ. Στ. για μικτή χορωδία. Παρουσίαση αποσπασμάτων (Χερουβικός Ύμνος) έγινε μόλις το 1990 από τη ΜΙΚΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ.

[4] Ο ναός επαναλειτούργησε το 1993. Τα εγκαίνια έγιναν από το φιλότεχνο μητροπολίτη Μάξιμο στις 31.10.1993. Ο μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης Μάξιμος (κατά κόσμον Γεώργιος) Ξύδας ήταν αγαπητός στα μέλη των εκκλησιαστικών πολυφωνικών χορωδιών και στήριξε με θέρμη τη δραστηριότητά τους στην πόλη. Αρχιεράτευσε επί 19 χρόνια, μέχρι το θάνατό του την 5.3.2003. Η ενθρόνιση του διαδόχου του Θεολόγου (κατά κόσμον Ιωάννη) Αποστολίδη πραγματοποιήθηκε στις 21.6.2003. Στις 5.10.2003, πρώτη φορά, η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΕΡΡΩΝ συμμετείχε, προεξάρχοντος του ιδίου, σε λειτουργία στον ι.ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Σερρών.