(Συνοπτικό ιστορικό σημείωμα)

 Στον Κυριάκο

Πρώτη αναφορά παρουσίας οργανωμένου σχήματος μικρής ορχήστρας - μαντολινάτας νέων στα Σέρρας των αρχών του 20ού αιώνα, και συγκεκριμένα το 1902, καταθέτει το 1975 ο Σερραίος ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ. Κάρολος Αλεξανδρίδης στις Βιογραφικές του αναμνήσεις. Το συγκρότημα αποτέλεσε τη συνέχεια, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, των διαφόρων επιχωρίων ορχηστρών, όπως η μαντολινάτα του Γυμνασίου Σερρών κατά το 1898-1902 υπό τον Κωνσταντίνο Σγουρό.

Ο Κων/νος Σγουρός (Πεντάπολη Σερρών 1858 - Σέρρες 1911), σπουδαγμένος στη Μουσική Ακαδημία της Κολωνίας, πρώτος δάσκαλος της μουσικής του ΟΡΦΕΑ Σερρών και από τους σημαντικότερους Σερραίους μουσικούς της περιόδου αυτής, θα είναι ο ιδρυτής της και το πρώτο βιολί. Τα υπόλοιπα μέλη: Ξενοφών Σγουρός, γιος του Κ.Σ., επίσης βιολί, Κάρολος Αλεξανδρίδης, μαντολίνο, μαντόλα, Χρήστος Δέλλιος (Φεσσάς), φλάουτο, Ιωάννης Αλεξανδρίδης και Απόστολος Ζιώγας, κιθάρες.

Η μικρή ορχήστρα του 1902 εμφανιζόταν σε σχολικές και άλλες τελετές και γιορτές. Διαλύθηκε όταν ιδρύθηκε ο ΟΡΦΕΑΣ το 1905 και τα μέλη της εντάχθηκαν στα τμήματά του.

Ο τελευταίος, από την ίδρυσή του την 1η Αυγούστου του 1905, διαθέτει (συμφωνική) μαντολινάτα, τμήμα της μεγάλης ορχήστρας του ομίλου. Η πρώτη συναυλία δίνεται στις αρχές του 1907 στην αίθουσα τελετών του Κεντρικού Νηπιαγωγείου, στη συνοικία της Αγίας Φωτεινής. Εκεί, μετά  το 1911, στεγάστηκε η Κεντρική Αστική Σχολή και μετά την απελευθέρωση το 3ο Δημοτικό Σχολείο.

Πλήρη, όμως, μαντολινάτα, και μάλιστα με αξιοσημείωτη δράση στην πόλη, διαθέτει από το 1905-06 και ο Γυμναστικός ή (αργότερα) Μουσικογυμναστικός Σύλλογος. Ιδρύεται το 1902 και είναι περισσότερο γνωστός ως Όμιλος Ερασιτεχνών ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ, εξαιτίας της δράσης της ομώνυμης φιλαρμονικής του από το 1904. Έχει διευθυντή το Νικόλαο Παπαναστασόπουλο, διαπρεπή μουσικοδιδάσκαλο της εποχής από την Αθήνα (γένν.1874;), που εγκαθίσταται στα Σέρρας το 1905 και πεθαίνει το 1919 στη Θεσ/νίκη, μετά την επιστροφή του από την ομηρία.

Σχολιασμό για τη συμμετοχή της μαντολινάτας του συλλόγου σε Καλλιτεχνική εσπερίδα του 1906 βρίσκουμε σε εφημερίδα της Θεσ/νίκης: «Εις Σέρρας εις την ευρείαν αίθουσα του Παρθεναγωγείου ‘Γρηγοριάς’ εδόθη εξόχως καλλιτεχνική εσπερίς υπό του Ομίλου Ερασιτεχνών. Η συγκέντρωσις ήτο πολυπληθεστάτη, η δε εορτή διεξήχθη με αδιάπτωτον  ενδιαφέρον μέχρι των πρωινών ωρών. Ιδιαιτέρως επηνέθησαν οι μετασχόντες εις την Μαντολινάταν, η οποία διευθυνομένη από τον μουσικοδιδάσκαλον Νικ. Παπαναστασόπουλον εντός βραχυτάτου χρόνου επετέλεσε λαμπράς προόδους».

Το 1920, μετά από μία περίοδο απραξίας εξαιτίας των πολέμων και των καταστροφών, ο ΟΡΦΕΑΣ οργανώνει την πρώτη 60μελή ορχήστρα (εγχόρδων) - (συμφωνική) μαντολινάτα με διευθυντή τον Παναγιώτη Δρομάζο. Την επόμενη χρονιά τη διεύθυνση αναλαμβάνει ο Θεσσαλονικιός Ιωάννης Βαΐου (1883-1961), μουσικός με ξεχωριστή και πολυσήμαντη προσφορά στη μουσική της πόλης των Σερρών και της περιοχής κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ο Σερραίος αυτοδίδακτος μουσικός Ιωάννης Ουζούνης (Σέρρες 1906 - Θεσ/νίκη 1977) οργανώνει αυτήν την περίοδο (1920-25) μαντολινάτα αποκλειστικά από συμμαθητές του στο Γυμνάσιο. Τα επόμενα χρόνια, η γνωστή πλέον Μαντολινάτα Ουζούνη, εντάσσεται στον ΟΡΦΕΑ διατηρώντας συνήθως την ονομασία. Ακολουθούν πολλές συναυλίες στην πόλη «υπέρ του ταμείου του Γυμνασίου» και στα χωριά του νομού με ρεπερτόριο Ελλήνων και ξένων συνθετών, που προμηθεύει στο συγκρότημα από τη Γερμανία ο σπουδαστής της Ιατρικής Κώστας Πρόβος.

Από τους απόφοιτους μαθητές - ερασιτέχνες μουσικούς οι περισσότεροι συνεχίζουν τις σπουδές τους στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμμετέχοντας παράλληλα στη Χορωδία - Μαντολινάτα του Συλλόγου Μακεδόνων και Θρακών υπό τον Πλάτωνα Ρούγκα. Στις 29.6.1936, μάλιστα, το συγκρότημα δίνει συναυλία στα Σέρρας μετά από πρόσκληση της εφορείας του Ωδείου Σερρών ΟΡΦΕΥΣ (1934-40). Μετά το τέλος των σπουδών τους, όσοι επιστρέφουν και εγκαθίστανται στην πόλη, εντάσσονται στη μαντολινάτα του ΟΡΦΕΑ.

Τα επόμενα χρόνια, μέχρι την αποχώρησή του από τα Σέρρας πριν τον πόλεμο του 1940, τη χορωδία και μαντολινάτα του Γυμνασίου διευθύνει ο Ι. Βαΐου. Ο ίδιος διδάσκει θεωρία της μουσικής και μαντολίνο στα διδασκαλεία της πόλης (μικτό, θηλέων, νηπιαγωγών) και το Παρθεναγωγείο κατά το διάστημα 1923-34.

Το 1924 προσλαμβάνεται στο Εθνικό Ορφανοτροφείο Αρρένων ο Βασίλειος Βεηλικτσίδης (Αμισός Πόντου 1885 - Σέρρες 1959) για την οργάνωση και διεύθυνση μαντολινάτας στο ίδρυμα. Ρεπερτόριο: Αποσπάσματα από όπερες, πατριωτικά και δημώδη ελληνικά τραγούδια, καντάδες. Δραστηριότητα μέχρι το 1933.

Το 1926 ο Ορέστης Καζαμίας, μετέπειτα φαρμακοποιός και πρόεδρος του ΟΡΦΕΑ, συγκροτεί κλιμάκιο μαντολινάτας. Το συγκρότημα δραστηριοποιείται ανεξάρτητα απ’ τον ΟΡΦΕΑ ένα χρόνο περίπου, ώσπου να ενταχθεί τελικά σ’ αυτόν.

Το 1927 ιδρύεται ο Μουσικοδραματικός Σύλλογος ΑΠΟΛΛΩΝ. Δρα ανταγωνιστικά προς τον ΟΡΦΕΑ και διαθέτει, εκτός των άλλων, τμήμα μαντολινάτας με διευθυντές τον ανθυπασπιστή της έκτης Μεραρχίας Δημήτριο Ξυδέα, τον Ι. Βαΐου (1929-30) και το Θεσσαλονικιό Μ. Χατζημιχαήλ (1932). Ο ΟΡΦΕΑΣ ανανεώνει τη σύνθεση των μουσικών τμημάτων του. Το Νοέμβριο του 1927 προσλαμβάνει το Βασ. Βεηλικτσίδη για τη διδασκαλία των εγχόρδων οργάνων και της χορωδίας από κοινού με τον Ι. Βαΐου και στα τέλη του 1929 τον Αθηναίο Φραντσίσκο Τούλλι, Γενικό Επιθεωρητή των στρατιωτικών μουσικών. Την 1η Δεκεμβρίου αυτής της χρονιάς δίνει την πρώτη του συναυλία. Η τοπική Πρόοδος απαθανατίζει το γεγονός: «Ευρέθημεν προ πραγματικής εκπλήξεως. Η υπέροχος μπαγκέτα του μεγάλου μας μουσουργού κ. Φρ. Τούλλι επετέλεσε θαύματα. Η μανδολινάτα, η μπάντα και η χορωδία με μεγάλην συνοχήν και επιτυχίαν εξετέλεσαν…».

Η οργάνωση μετά τον πόλεμο του 1940 της νέας και περισσότερο σημαντικής, κατά την προσωπική μας εκτίμηση, σερραϊκής μαντολινάτας κατά τον 20ό αιώνα, πραγματοποιείται το 1953, πάλι στον ΟΡΦΕΑ. Προσκαλούνται και εντάσσονται μέλη του προπολεμικού συγκροτήματος του ομίλου, της παλιάς φιλαρμονικής, του ΑΠΟΛΛΩΝΑ και αυτής ακόμα της συμφωνικής ορχήστρας του Ωδείου Σερρών ΟΡΦΕΥΣ. Συμμετέχουν επίσης μαθητές της πρώτης μεταπολεμικής Σχολής Μουσικής (τάξη βιολιού) του Κωνσταντίνου Σταυρόπουλου αλλά και μαθητές - κιθαριστές του τμήματος εκμάθησης μουσικών οργάνων (κιθάρα, μαντολίνο, πιάνο, ακορντεόν) του ΟΡΦΕΑ (1951-55).

Το συγκρότημα χαρακτηρίζεται από τα καλύτερα στην Ελλάδα. Στο ρεπερτόριο περιλαμβάνονται έργα Ελλήνων συνθετών, διασκευές πανελλήνιων δημοτικών τραγουδιών και, προπαντός, αποσπάσματα από όπερες κ.λπ. των συνθετών της δύσης σε μεταγραφή του διευθυντή του Χρήστου Π. Σταματίου (Σέρρες 1909-1998).

Από τις εμφανίσεις της με τη μικτή -120 μέλη- ή ανδρική χορωδία του συλλόγου σημειώνουμε τις συναυλίες στη Διεθνή Έκθεση Θεσ/νίκης, στο Βασιλικό Θέατρο της ίδιας πόλης (2.6.1954) με 150 εκτελεστές, στον «Παρνασσό» των Αθηνών (5.3.1963) και αναρίθμητες στα Σέρρας και στην περιοχή τους. Η δράση της ατονεί μετά την αποχώρηση του Χρ. Σταματίου από τον ΟΡΦΕΑ το 1978.

Στα ιστορικά λευκώματά μας για τη Μουσική στην πόλη των Σερρών κατά τον εικοστό αιώνα (1986, 1991) καταγράφουμε τα κατά καιρούς συλλογικά κ.λπ. παιδικά - εφηβικά σχήματα και μαντολινάτες, που δρουν στην πόλη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80 περίπου. Δεν έχουν πλήρη σύνθεση οργάνων (μαντολίνα, κιθάρες, ακορντεόν) και το ρεπερτόριό τους περιλαμβάνει, κυρίως, πρόχειρες διασκευές έργων Ελλήνων συνθετών της έντεχνης λαϊκής μουσικής.

Άξια μνείας είναι, τέλος, η δραστηριότητα που αναπτύσσει μέχρι τους τελευταίους χρόνους της δεκαετίας του ’90 -τελευταία συναυλία: 28.12.2000- η παιδική μαντολινάτα των αδελφών Αθηνάς (προετοιμασία, διεύθυνση) και Ματούλας Λάμπρου. Οργανώνεται τον Ιούνιο του 1988 με την παράλληλη λειτουργία τμήματός τους εκμάθησης μουσικών οργάνων (μαντολίνο, κιθάρα, αρμόνιο, σύσταση: Σεπτέμβριος 1986) στον ΟΡΦΕΑ. Το 1991, επίσημα πλέον, εντάσσεται στα τμήματα του φορέα που ιδρύουν οι ίδιες αυτή τη χρονιά πραγματοποιώντας την Α΄ (άτυπη) Συναυλία την 8.3.1991 στην αίθουσα του Εργατικού Κέντρου της πόλης μας.

Κιόσκια. Μαντολινίστες του «Ορφέα» πριν τη συναυλία της 24.7.1922. Όρθιοι, από αριστερά: (;) Σαχίνης, Ιωάννης Δρίτσιος, Δημήτριος Στεφανίδης. Κάτω: Ιωάννης Ουζούνης, (;) Μάνθου, Νικόλαος Καρατζάς.

 

Η μαντολινάτα του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων στα 1925-26. Διευθυντής ο Βασίλειος Βεηλικτσίδης.

 

Η χορωδία και η μαντολινάτα του «Απόλλωνα» με το Δημήτριο Ξυδέα. Φωτογράφηση του 1927.

 

Απρίλιος 1934. Σερραίοι μαντολινίστες.

 

5.3.1963. Ο «Ορφέας» στον «Παρνασσό» των Αθηνών με το Χρήστο Σταματίου.

 

19.5.1991. Η παιδική μαντολινάτα των αδελφών Λάμπρου στον «Ορφέα».