ΟΙ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

 ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

100 χρόνια από την ίδρυση της πρώτης φιλαρμονικής

 της πόλεως Σερρών «Τερψιχόρη»

 (1904-2004)[1]

                Από τις αρχές ακόμα του εικοστού αιώνα καθοριστικό και πρωτεύοντα ρόλο στη μουσική ζωή των Σερραίων κατά την Τουρκοκρατία έπαιξαν οι πολλές φιλαρμονικές που ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν στην πόλη από ελληνικά σωματεία με την έγκριση των τουρκικών αρχών. Τα συγκροτήματα αυτά αποτέλεσαν πολύτιμα σχολεία για τη μουσική κατάρτιση του σερραϊκού λαού και την προσφιλέστερη εκδήλωση της αντίδρασής του ενάντια στη μουσική του κατακτητή.

Την εποχή αυτή στα Σέρρας πλήρεις φιλαρμονικές διέθεταν η Ελληνική Κοινότητα, το Γυμνάσιο, η Κεντρική Αστική Σχολή και ο ΟΡΦΕΑΣ. Η σύσταση και στη συνέχεια η αδιάκοπη συμμετοχή τους στις κοινωνικές εκδηλώσεις των υπόδουλων Σερραίων σηματοδότησαν μια αξιομνημόνευτη περίοδο άνθισης της μουσικής ιστορίας της πόλης.

1904: Ιδρύεται η «Τερψιχόρη»

                Στα 1902, πριν ακόμα την ίδρυση του ιστορικού ΟΡΦΕΑ, ιδρύεται το πρώτο μουσικοκαλλιτεχνικό σωματείο της πόλης, ο Γυμναστικός Σύλλογος Σερρών, περισσότερο γνωστός ως Όμιλος Ερασιτεχνών ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ. Ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα στο χώρο του θεάτρου οργανώνοντας αρχικά θεατρικές παραστάσεις με τη μετάκληση κυρίως ελληνικών θιάσων από την Αθήνα. Διέθετε, ακόμα, πλήρη μαντολινάτα με διευθυντή το Νικόλαο Παπαναστασόπουλο, διαπρεπή μουσικοδιδάσκαλο της εποχής από την Αθήνα, που εγκαταστάθηκε στα Σέρρας το 1905. Έγινε όμως πασίγνωστος με τη σύσταση του τμήματος της ομώνυμης φιλαρμονικής, της πρώτης στην πόλη και την περιοχή των Σερρών, που η ευεργητική της παρέμβαση στην κοινωνική ζωή των Σερραίων δεν άργησε να φανεί.

            Συγκροτείται το 1904, χρονιά κατά την οποία διορίζεται στα Εκπαιδευτήρια των Σερρών ο Θεσσαλονικιός μουσικοδιδάσκαλος Ιωάννης Βαΐου (1883-1961), που είναι ο πρώτος διευθυντής της και η κυρίαρχη μορφή στη μουσική ζωή της πόλης κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.

            Από το 1907-08 η ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ εντάσσεται στον ΟΡΦΕΑ, που ιδρύεται την 1η Αυγούστου 1905. Καταγράφει μια ιστορική διαδρομή αναδεικνύοντας τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του συλλόγου σε μια εποχή που πρόβαλε επιτακτικά η ανάγκη της ενίσχυσης και στήριξης του Μακεδονικού Αγώνα στα Σέρρας.

            Έδωσε συναυλίες σ’ όλο το νομό κυρίως για λόγους εθνικούς. Πέρα από τις τακτικές συναυλίες της η ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ συμμετείχε απαραίτητα στις επίσημες γιορτές της ελληνικής κοινότητας. Στις θεατρικές, επίσης, παραστάσεις στα Σέρρας των ελληνικών θιάσων από την Αθήνα, που προσκαλούσε το ελληνικό προξενείο, η ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ κρατούσε συντροφιά το κοινό πριν από την έναρξη και τα διαλείμματα παρουσιάζοντας, κατά περίπτωση, αποσπάσματα έργων μεγάλων συνθετών της δύσης ή ελληνικά πατριωτικά θούρια. Κάθε γιορτή και Κυριακή συνήθιζε να οργανώνει ελεύθερες «πλατείες» στο καφενείο του «Τσέλιου». Δεν παρέλειπε, επίσης, να εμφανίζεται στις εθνικές γιορτές των άλλων προξενείων. Σε πολλές εξορμήσεις του θεατρικού τμήματος του ΟΡΦΕΑ ακολουθούσε τον όμιλο έχοντας την ευθύνη της μουσικής κάλυψης του έργου.

            Τα χρόνια που ακολουθούν αποτελούν περίοδο απραξίας εξαιτίας των πολέμων και των καταστροφών της περιόδου αυτής. Ο ΟΡΦΕΑΣ, από την επανίδρυσή του το 1919 με την προσωνυμία ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ - ΠΡΩΗΝ ΟΡΦΕΥΣ, οργανώνει φιλαρμονική με τον Παναγιώτη Δρομάζο και από το 1921 πάλι με τον Ι. Βαΐου και τον Αθηναίο Φραντζίσκο Τούλλι. Είναι, πλέον, η γενιά του Μεσοπολέμου του εικοστού αιώνα, που θα στηρίξει με πάθος τα μουσικά τμήματα  του ΟΡΦΕΑ και της πόλης των Σερρών στην αναγεννητική τους προσπάθεια για ένα απίστευτα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Και δεν είναι τίποτε άλλο παρά η φυσική συνέχεια των παιδιών της ΤΕΡΨΙΧΟΡΗΣ, που θεμελίωσαν τη λαμπρή αντίσταση των Σερραίων μέχρι την πολυπόθητη απελευθέρωσή τους τον Ιούνιο του 1913.

Συνοπτικός χρονολογικός πίνακας[2]

    1904 Ιδρύεται η πρώτη φιλαρμονική των Σερρών ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ με πρώτο διευθυντή το Θεσσαλονικιό Ιωάννη Βαΐου (1883-1961) κι αργότερα, μέχρι την απελευθέρωση της πόλης το 1913, τους (;) Καρακάση (1910) και Αλέξανδρο Κίτσο (ρωσσικής καταγωγής). Τμήμα του ομώνυμου Ομίλου Ερασιτεχνών του Γυμναστικού Συλλόγου (ίδρυση 1902). Το 1907-08 εντάσσεται στον ΟΡΦΕΑ (ίδρ. 1905). Πλήθος συναυλιών στο πλαίσιο της ενίσχυσης του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή. Την ίδια εποχή τα Σέρρας διαθέτουν άλλες 4 φιλαρμονικές: της Ελληνικής Κοινότητας, του Γυμνασίου, της Κεντρικής Αστικής Σχολής, πάλι με τον Ι. Βαΐου, και της Τουρκικής Φρουράς.

    1914 Ο Μουσικός Σύλλογος ΑΠΟΛΛΩΝ οργανώνει φιλαρμονική με τον Αλέξ. Κίτσο. Περίοδος απραξίας μέχρι και το 1918 εξαιτίας των πολέμων και των καταστροφών.

    1918 Οκτώβριος. Συναυλίες, κυρίως υπαίθριες στην πλατεία «Κρονίου», από την μπάντα του Σώματος Στρατού της Εθνικής Αμύνης με διευθυντή τον Κωνσταντίνο Παναγόπουλο.

    1920 Ο ΟΡΦΕΑΣ οργανώνει την πρώτη 60μελή φιλαρμονική - ορχήστρα και συμφωνική μαντολινάτα μετά την επανασύσταση του 1919. Το Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς προσλαμβάνεται για ένα χρόνο ως διευθυντής και μουσικοδιδάσκαλος ο Παναγιώτης Δρομάζος. Τον ακολουθεί από την επόμενη χρονιά ο Ι. Βαΐου, που επιστρέφει από τη Θεσσαλονίκη. Κατά το διάστημα 1929-30 τη μουσική διδασκαλία και διεύθυνση έχει ο Αθηναίος Φραντσίσκο Τούλλι, Γενικός Επιθεωρητής των στρατιωτικών μουσικών.

    1922 24 Ιουλίου. Ο ΟΡΦΕΑΣ δίνει την Α΄ Μεγάλη Συναυλία του. Κατά την περίοδο που ακολουθεί, μέχρι και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930, διαθέτει δύο πλήρη τμήματα φιλαρμονικών: μπάντα του συλλόγου και φιλαρμονική νέων ή «δεύτερη». Την ίδια εποχή, και επί ένα μεγάλο διάστημα, πολυπληθή φιλαρμονική διαθέτει το Οικοτροφείο (Αρρένων - τμήμα προσκόπων) του Εθνικού Ιδρύματος Περιθάλψεως και Μορφώσεως Ορφανών και Απόρων Ανατολικής Μακεδονίας [1919], του γνωστού στους Σερραίους από το 1926 Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Σερρών. Μουσικοδιδάσκαλοι: Ο Ι. Βαΐου και από το 1924 μέχρι το 1933 περίπου ο Βασίλειος Βεηλικτσίδης (1885-1959).

    1925 Έντονη παρουσία της Στρατιωτικής Μουσικής της έκτης Μεραρχίας Σερρών υπό τον ανθυπασπιστή Δημήτριο Ξυδέα. Διαθέτει περί τους 130 εκτελεστές και ποικίλο ρεπερτόριο από Έλληνες και ξένους συνθέτες. Σειρά συναυλιών στα Σέρρας και στα παραμεθόρια χωριά του νομού.

    1938 (;) Η Ε.Ο.Ν. Σερρών οργανώνει φιλαρμονική με τους Ι. Βαΐου και το Σερραίο Χρήστο Σταματίου (1908-1998) περιστασιακά. Μειώνεται αισθητά η δραστηριότητα της φιλαρμονικής του ΟΡΦΕΑ.

    1939 Αύγουστος. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει την οργάνωση δημοτικής            φιλαρμονικής (πρώην ΟΡΦΕΑ) και την αγορά νέων οργάνων. Η απόφαση θα υλοποιηθεί μετά τον τελειωμό του πολέμου του 1940.

    1945 Ο Δήμος Σερρών οργανώνει φιλαρμονική αμέσως μετά την απελευθέρωση με επικεφαλής διαδοχικά τους αυτοδίδακτους Δημήτριο Μικρούλη, μέχρι το θάνατό του το 1961, και Απόστολο Αδαμίδη. Το 1948 αγοράζονται οι νέες στολές, ενώ το 1955 και το 1986 πραγματοποιούνται συμπληρωματικές αγορές των οργάνων.

    1950 Ιδρύεται το Παράρτημα του Συλλόγου Μουσικών Βορείου Ελλάδος (Σ.Μ.Β.Ε.) στα Σέρρας. Εκπρόσωπος ο βιολονίστας Κων/νος Σταυρόπουλος και κατόπιν, μέχρι και το 1955 που διαλύεται, ο Απ. Αδαμίδης. Πρωτοβουλία των μελών της μπάντας του Δήμου.

    1953 Η δημοτική φιλαρμονική καθιερώνει σειρά λαϊκών συναυλιών στις πλατείες και τις απόμακρες γειτονιές της πόλης. Στο ρεπερτόριο έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών αλλά, κυρίως, συνθέσεις ή επεξεργασίες του Χρ. Σταματίου. Διδασκαλία και διεύθυνση του ιδίου μέχρι και το 1963-64.

    1957 Η Νομαρχία αποδέχεται απόφαση του Δήμου για τη σύσταση «Συνεργείου  Φιλαρμονικής». Είναι η χρονιά που το Δημοτικό Συμβούλιο ανακοινώνει στον τοπικό τύπο την απόφαση «περί δωρεάν εκμαθήσεως μουσικών οργάνων υπό εφήβων της πόλεως Σερρών, προς αρτιωτέραν επάνδρωσιν της φιλαρμονικής». Μουσικοδιδάσκαλος ο Χρήστος Σταματίου. Αξιοσημείωτη δραστηριότητα μέχρι και το 1963-64.

    1971 Ο ΟΡΦΕΑΣ  -πρωτοβουλία του προέδρου και κιθαριστή Δημητρίου Στεφανίδη (1904-1977)- συστήνει μπάντα νέων με την εποπτεία και την οικονομική στήριξη του Δήμου. Διδάσκουν οι στρατιωτικοί Σκοπιώτης Γκλαβάς και Ευθύμιος Ταταράκης. Επικεφαλής ο Γιάννης Ζαχαριάδης.

    1975 Η φιλαρμονική του ΟΡΦΕΑ εντάσσεται και τυπικά στο Δήμο. Δραστηριότητα μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Διδάσκουν διαδοχικά ο Ευθύμιος Νικολαΐδης και μέχρι το 1987, που επιχειρείται νέα αναδιοργάνωση, ο Βασίλειος Κυρκανίδης. Ακολουθούν οι στρατιωτικοί Κων/νος Μήτσου, μέχρι το Σεπτέμβρη του 1990, και Σπύρος Λαστιώτης. Ο τελευταίος θα είναι επικεφαλής και στην πρώτη παρέλαση της φιλαρμονικής στην οδό Εθνικής Αντίστασης την 28.10.1990.

    1999 Ιδρύεται η Φιλαρμονική Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής του Δήμου Σερρών υπό την εποπτεία της Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (Δ.Ε.Π.Κ.Α.) και την ευθύνη του Τάσου Αρβανιτίδη. Αγορά νέων στολών και οργάνων. Α΄ υπαίθρια εμφάνιση παραμονές Χριστουγέννων στην Πλατεία Ελευθερίας.

    2002 Τέλη Μαΐου. Ιδρύεται η Βαλκανική Ορχήστρα ΑΡΙΩΝ. Πρωτοβουλία του  διευθυντή  της  Φιλαρμονικής Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής του Δήμου Σερρών Τάσου Αρβανιτίδη. Ανακοινώνεται η οργάνωση ετήσιου Βαλκανικού Φεστιβάλ Μουσικής στα Σέρρας. Ιούνιος. Ιδρύεται ο Μουσικοκαλλιτεχνικός Σύλλογος Φίλων Φιλαρμονικής Ορχήστρας Σερρών. Με πρωτοβουλία του καλούνται το Σεπτέμβριο φορείς της πόλης (Νομαρχία, Δήμος, Εμποροβιομηχανικό και Οικονομικό Επιμελητήριο) να συνδράμουν στην οργάνωση του 1^ου Βαλκανικού Φεστιβάλ Μουσικής στα Σέρρας. 23 Δεκεμβρίου. Η Βαλκανική Ορχήστρα ΑΡΙΩΝ παρουσιάζει την πρώτη γιορταστική (Χριστουγεννιάτικη) εκδήλωση - συναυλία στο αμφιθέατρο του Τ.Ε.Ι. Σερρών.

    2003 Ιούνιος. Ιδρύεται, με σκοπό την οργάνωση και την πραγματοποίηση του 1^ου

Βαλκανικού Φεστιβάλ Μουσικής στα Σέρρας το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Η εταιρεία συντηρεί από την ίδρυσή της ορχήστρα Ποικίλης μουσικής, που μέχρι την περίοδο αυτή ανήκε στο ομώνυμο ωδείο της πόλης ΑΡΙΩΝ. Διευθυντής ο Τάσος Αρβανιτίδης. 14 Ιουλίου. Η Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής ΑΡΙΩΝ της εταιρείας ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ συμμετέχει στο διεθνές (τριήμερο: 13-16.7) φεστιβάλ FOMGED της ΚΠολης. 2-5 Σεπτεμβρίου. Πραγματοποιείται το 1^ο Βαλκανικό Φεστιβάλ Μουσικής με την ευθύνη της αστικής εταιρείας ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ και τη συμπαράσταση της Νομαρχιακής Αυτοδοίκησης Σερρών. Παίρνουν μέρος: Η Βαλκανική Ορχήστρα ΑΡΙΩΝ, η Ορχήστρα FOMGED - ANKARA MUNICIPALITY και Βούλγαροι (Blagoevrgrad) καλλιτέχνες. Οκτώβριος. Ο Μουσικοκαλλιτεχνικός Σύλλογος Φίλων Φιλαρμονικής Ορχήστρας Σερρών ιδρύει φιλαρμονική ορχήστρα Ποικίλης μουσικής με τον τίτλο ΣΕΡΡΑΪΚΗ ΜΠΑΝΤΑ (SERRES BAND). Διευθυντής ο Τάσος Αρβανιτίδης. Δεκέμβριος. Ο Δήμος Σερρών προσλαμβάνει το Γιάννη Αγγελάκη ως μουσικοδιδάσκαλο και διευθυντή της νέας Φιλαρμονικής Ορχήστρας του. 21 Δεκεμβρίου. Η νέα ΣΕΡΡΑΪΚΗ ΜΠΑΝΤΑ (SERRES BAND) δίνει την Α΄ (Χριστουγεννιάτικη) Συναυλία της. Παραμονή Χριστουγέννων. Σύντομη υπαίθρια εμφάνιση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Δήμου Σερρών με τον νεοπροσληφθέντα διευθυντή Γιάννη Αγγελάκη. Επανάληψη την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

    2004 Ιανουάριος. Αναγγέλλεται στον τοπικό τύπο η δωρεάν παροχή μαθημάτων

θεωρίας της μουσικής και εκμάθησης οργάνων στο αρτισύστατο τμήμα της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Δήμου Σερρών (Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης -Δ.Ε.Π.Κ.Α.). Μουσικοδιδάσκαλος ο Γιάννης Αγγελάκης. 28 Απριλίου. Η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Δήμου Σερρών δίνει την Α΄ Συναυλία της στο νεόδμητο αμφιθέατρο του Μουσικού Σχολείου. Διευθυντής ο Γιάννης Αγγελάκης. Η εκδήλωση είναι αφιερωμένη στα 100 χρόνια από την ίδρυση της πρώτης φιλαρμονικής της πόλεως Σερρών «Τερψιχόρη». 16 και 17 Μαΐου, στο Music Hall «13 Φεγγάρια» και στον πεζόδρομο της οδού Σελεύκου αντιστοίχως. Η Πολιτιστική Εταιρεία ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ οργανώνει το 2^ο Βαλκανικό Φεστιβάλ Μουσικής. Συμμετέχουν η Βαλκανική Ορχήστρα ΑΡΙΩΝ, η νέα Φιλαρμονική Ορχήστρα ΣΕΡΡΑΪΚΗ ΜΠΑΝΤΑ (SERRES BAND) με φωνητικό σχήμα, η Ορχήστρα FOMGED - ANKARA MUNICIPALITY και Βούλγαροι καλλιτέχνες. 29 και 30 Ιουνίου. Ελευθέρια 2004, Πλατεία Ελευθερίας. Διήμερο φεστιβάλ -έτσι αναγγέλλεται- φιλαρμονικών Σερρών. Οργανωτής η Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (Δ.Ε.Π.Κ.Α.) του Δήμου Σερρών. Παίρνουν μέρος η 16μελής Στρατιωτική Μουσική της Χ Μεραρχίας (νυν Ταξιαρχίας) με διευθυντή το λαχαγό Κωνσταντίνο Παράσχο και η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Δήμου Σερρών με διευθυντή το Γιάννη Αγγελάκη, σε μια επανάληψη του αφιερωματικού προγράμματος της 28.4.2004 για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ίδρυση της πρώτης φιλαρμονικής ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ στα Σέρρας (1904-2004). 14 Ιουλίου. Η Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής ΑΡΙΩΝ της εταιρείας ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ αλλά και η νέα ΣΕΡΡΑΪΚΗ ΜΠΑΝΤΑ (SERRES ΒΑND) με διευθυντή τον Τάσο Αρβανιτίδη συμμετέχουν στο διεθνές (τριήμερο: 13-16.7) φεστιβάλ FOMGED της ΚΠολης. 20 Ιουλίου. Ολυμπιακοί Αγώνες, Αθήνα 2004. Τα Σέρρας υποδέχονται την Ολυμπιακή Φλόγα. Ο Δήμος Σερρών οργανώνει τριήμερο εκδηλώσεων με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του: Δευτέρα, 19 Ιουλίου, στις 8 το απόγευμα, παρέλαση -βόλτα- στην Πλατεία Ελευθερίας, την οδό Μεραρχίας και στον πεζόδρομο της Παναγή Τσαλδάρη με δημοτικά τραγούδια× Τρίτη 20 Ιουλίου, στις 8.00 το απόγευμα, στην Πλατεία Ελευθερίας (άγαλμα Εμμ. Παπά) ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Διευθυντής ο Γιάννης Αγγελάκης.

Η φιλαρμονική «Τερψιχόρη» με τον Ιωάννη Βαΐου. Φωτογράφηση του 1906

 

1906-09. Η φιλαρμονική της Κεντρικής Αστικής Σχολής Σερρών. Διευθυντής ο Ι. Βαΐου. Αριστερά ο γυμνασιάρχης Αθανάσιος Φυλακτός.

 

1908. Η «Τερψιχόρη» στο Μικρό Σούλι Σερρών

 

Η φιλαρμονική του «Ορφέα» αμέσως μετά την επανασύσταση  του 1919. Διευθυντής ο Παναγιώτης Δρομάζος.