ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ ΘΗΛΕΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1930

Η πανηγυρική συναυλία της 25ης Μαρτίου 1932[1]

Το 1922 είναι η χρονιά που θα τεθεί για πρώτη φορά το θέμα της αύξησης του αριθμού των ελληνικών διδασκαλείων (7 αρρένων και 7 θηλέων από το 1914). Με τη συρροή των προσφύγων και τον ξεριζωμό τους αυξήθηκαν ή συσσωρεύτηκαν οι εκπαιδευτικές ανάγκες της χώρας.

Στις 27 Ιουλίου του 1923 πραγματοποιείται το πρώτο ενθαρρυντικό βήμα για τη μερική επίλυση του προβλήματος. Η ίδρυση των μονοταξίων διδασκαλείων κατοχυρώνεται πλέον με Ν. Διάταγμα[2]. Δικαίωμα εγγραφής σ’ αυτά είχαν οι απόφοιτοι γυμνασίων ή πρακτικών λυκείων που δεν είχαν υπερβεί το 25ο έτος της ηλικίας τους μετά από εισιτήριες εξετάσεις. Ήταν όλοι υπότροφοι του κράτους και ο αριθμός τους δεν υπερέβαινε τους 40 άρρενες και τις 20 θήλεις. Ανάμεσα στα μαθήματα διδάσκονταν η Ωδική και η Εκκλησιαστική μουσική 6 ώρες την εβδομάδα μέχρι το τέλος του Δεκεμβρίου και άλλες τόσες την υπόλοιπη χρονιά.

Τα Σέρρας περιλήφθηκαν στις 7 πρώτες πόλεις που επιλέχθηκαν για τη λειτουργία από το 1923 μονοταξίου διδασκαλείου, με πρώτο διευθυντή το Νικόλαο Γ. Καραχρίστο.

Κατά το πρώτους δύο μήνες το Μικτό Διδασκαλείο Σερρών (εφεξής: Μ.Δ.Σ.), επειδή είχε λίγους μαθητές (16 άρρενες και 6 θήλεις), λειτούργησε σε δύο αίθουσες του γυμνασίου. Μετά, και μέχρι την κατάργησή του το 1934 ως πενταταξίου θηλέων, εγκαταστάθηκε στο διδακτήριο του Διδασκαλείου Νηπιαγωγών, στην οδό Μητροπολίτου Κωνσταντίνου, μετέπειτα Κ. Σταμούλη. Το τελευταίο, που λειτούργησε από το 1922-23, μεταφέρθηκε σε άλλο κτήριο, στην τομή των οδών Κωνσταντινουπόλεως και Χατζηπανταζή, απέναντι ακριβώς από την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, δίπλα στην Αστική Σχολή, μετέπειτα 3ο Δημοτικό Σχολείο[3].

Στο Μ.Δ.Σ. εργάστηκαν οι Νικ. Καραχρίστος, διευθυντής (Ψυχολογία, Γενική και Ειδική Διδακτική, Παιδαγωγικά, Πρακτική Διδασκαλίας), Π. Χριστόπουλος (Γεωπονικά, Ζωοτεχνία), Ιω. Βαΐου, μουσικοδιδάσκαλος (και στο Γυμνάσιο -Ωδική και Εκκλησιαστική μουσική), Ε. Αγγέλου (Καλλιγραφία, Ιχνογραφία, Χειροτεχνία), Ε. Μέλφου (Γυμναστική)[4].

Ειδικά για τα μαθήματα της Ωδικής και της Εκκλησιαστικής (παραδοσιακής βυζαντινής) μουσικής σημειώνουμε πως κατά τους  μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο διδάχτηκαν επί 4 ώρες, κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο επί 5, και από το Φεβρουάριο και πέρα επί 6 ώρες την εβδομάδα[5].

Με το νόμο 3182 του 1924, παράλληλα  με τα τριτάξια ή μονοτάξια διδασκαλεία, ιδρύθηκαν και 10 πολυτάξια. Απ’ αυτά τα 3 λειτούργησαν ως πεντατάξια και τα 7, μεταξύ των οποίων και το θηλέων Σερρών, ως εξατάξια.

Το μάθημα της Ωδικής (2 ώρες στις τρεις τάξεις, 1 στη Δ΄) και η Ενόργανη μουσική (υποχρεωτικό όργανο το βιολί, 2 ώρες για όλες τις τάξεις) διδάσκονταν μόνο στις τέσσερις πρώτες τάξεις.

Το νέο διδασκαλείο δεχόταν αρχικά τελειόφοιτους του δημοτικού, κατά πλειονότητα από τα ορφανοτροφεία, και ελάχιστους απόφοιτους δημοτικών σχολείων με εισαγωγικές εξετάσεις. Μετά το 1931 έγινε πεντατάξιο και εγγράφονταν σ’ αυτό απόφοιτοι της Β΄ τάξης Γυμνασίου ή της Γ΄ Παρθεναγωγείου[6].

 Το 1933 (Ν. 5802) καταργήθηκαν τα διδασκαλεία και στη θέση τους ιδρύθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες διετούς φοιτήσεως. Οι δύο τελευταίες τάξεις του Διδασκαλείου Θηλέων Σερρών συνέχισαν τις σπουδές τους στη Θεσσαλονίκη, απ’ όπου αποφοίτησαν το 1936.

 Τον Ιωάννη Βαΐου (Λιβάδι Ολύμπου 1883-Θεσ/νίκη 1961), που δίδαξε μουσική μέχρι και το 1924 στο Μ.Δ.Σ. αλλά παράλληλα και στο Διδασκαλείο Νηπιαγωγών (θεωρία, μαντολίνο, χορωδία), διαδέχθηκε μέχρι και το 1930 ο Μελενίκιος μουσικός Πέτρος Τραϊανός (1897-1960).

Το Διδασκαλείο δημιούργησε τετράφωνη χορωδία με διευθυντή τον Π.Τ. και ορχήστρα από 40 βιολιά υπό τον (;) Δελόπουλο. Ο τελευταίος δίδαξε μουσική κατά το διάστημα 1931-34[7].

Μία φορά το χρόνο οργάνωνε «καλλιτεχνική εορτή» για τους γονείς των σπουδαστών και το κοινό της πόλης. Η παρουσίαση αυτή της μουσικοθεατρικής ουσιαστικά προόδου των μαθητών είχε σίγουρα την καθολική αποδοχή και στήριξη των Σερραίων.

Στα 1926, για παράδειγμα, στην αίθουσα του «Ορφέα», ανέβηκε η Αντιγόνη του Σοφοκλή. Στο ρόλο ήταν η Ανδρονίκη Σταυρίδου, ενώ έπαιξε μαζί της η Άννα Ιωαννίδου υπό τους ήχους μουσικής του Μέντελσον.

Στις 21 Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς, στις 3 το μεσημέρι, πάλι στον «Ορφέα», οι μαθήτριες του Διδασκαλείου έδωσαν καλλιτεχνική παράσταση υπέρ του σχολικού τους ταμείου. Στο πρώτο μέρος του προγράμματος ο διευθυντής της σχολής Χ. Παπανικολαΐδης παρουσίασε διάλεξη με θέμα Περί Σοφοκλέους Αντιγόνης καθώς και διδασκαλία της αρχαίας τραγωδίας «υπό των μαθητριών εις καλλιτεχνικήν έμμετρον μετάφρασιν». Το δεύτερο μέρος της εκδήλωσης περιλάμβανε την κωμωδία Το κοντό φόρεμα της Κυρίας και τα Χορικά της Αντιγόνης με συνοδεία μουσικής των Μέντελσον και Σακελλαρίδη[8].

Την 25η Μαρτίου 1932 πραγματοποιείται μουσικοθεατρικό απογευματινό στον κινηματογράφο «Κρόνιο». Μεταφέρουμε παρακάτω τις πιο ενδιαφέρουσες ενότητες από χαρακτηριστικό σχόλιο του Σερραίου Ιωάννη Κανάκη. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Λαϊκή Φωνή την Κυριακή 3.4.1932.

Η επιλογή της ημερομηνίας του κειμένου - σχολίου που ακολουθεί δεν είναι τυχαία: Στα μέσα του 1932 η μουσική δραστηριότητα του ιστορικού και μεγαλύτερου σερραϊκού συλλόγου, του «Ορφέα», φαίνεται, ως ένα βαθμό, να υποχωρεί. Το ενδιαφέρον των μελών του στρέφεται προς τον αθλητισμό και το ποδόσφαιρο, ενώ πολλά απ’ αυτά εντάσσονται στον «Απόλλωνα». Ο τελευταίος έχει έντονη παρουσία στα μουσικά πράγματα της πόλης με πλήρη τμήματα χορωδίας, μαντολινάτας και ορχήστρας εγχόρδων. Την ίδια ή την επόμενη χρονιά διαφαίνονται ήδη οι πρώτες κινήσεις για τη δημιουργία του πρώτου αλλά και περισσότερο σημαντικού «εν Σέρραις ωδείου», που τελικά θα ιδρυθεί μετά ένα χρόνο περίπου από μέλη και μουσικούς του «Ορφέα».

ΜΙΑ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΟΣ ΕΟΡΤΗ

Η ΩΡΑΙΑ ΤΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ

Την 3ην απογευματινή της 25ης Μαρτίου εδόθη μετ’ εξαιρετικής επιτυχίας η κατ’ έτος τελουμένη καλλιτεχνική εορτή του Διδασκαλείου Θηλέων.

Πολύ προ της ορισθείσης ώρας αφαντάστως πολυπληθές ακροατήριον κατέκλυσε την μεγάλην της τελετής αίθουσαν του «Κρονίου», τους διαδρόμους και τα θεωρεία του ώστε ήτο αδύνατον να τηρηθή σειρά εισόδου, παρά τας προσπαθείας του προσωπικού και την αυτοπρόσωπον επέμβασιν του διευθυντού του Διδασκαλείου κ. Μ. Μιχαλοπούλου και της Γυμναστρίας δ/δος Αν. Κραμβή. Ο συνωστισμός ήτο τόσος ώστε πολλοί καταφθάνοντες στας 2 και 45 ηναγκάσθησαν να αποχωρήσουν λόγω του αδιαχωρήτου.

 Η εκτέλεσις του εκλεκτού προγράμματος περιελάμβανε προτωτύπους εικόνας και αναπαραστάσεις, εκλεκτάς απαγγελίας συγκινητικών ποιημάτων και ωραίας μουσικάς συνθέσεις.

Την έναρξιν της εορτής και το άνοιγμα της αυλαίας επακολουθούν ζωηρά και παρατεταμένα χειροκροτήματα. Ευθύς δε άρχεται ενώπιον υπερχιλίων θεατών η εκτέλεσις του Α΄ μέρους του προγράμματος διά της εμφανίσεως υπερπεντηκονταμελούς χορωδίας συνοδεία καλλίστης ορχήστρας, ήτις με γλυκύτητα και ρυθμόν αποδίδει το άσμα «Ο φρουρός των συνόρων» καταχειροκροτηθείσης. Ο καθηγητής κ. Σ. Παρασκευαΐδης εν συνεχεία εκφωνεί ωραίον πανηγυρικόν και με εξόχους εξάρσεις και σαγηνευτική τού ρήτορος ευφράδεια πλέκει το εγκώμιον των ηρώων της Επαναστάσεως και διατρανοί το μεγαλείον της ελευθέρας Ελλάδος[9].

Μετά ολιγόλεπτον διάλειμμα επί της πλουσιωτάτης φωταγωγημένης σκηνής προβάλλονται υπέροχοι αναπαραστάσεις του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και της από του 1453-1821 δούλης Ελλάδος. Κατά το τέλος της δραματικής αυτής αναπαραστάσεως η αίθουσα δονείται κυριολεκτικώς από παταγώδη χειροκροτήματα.

Με πολλήν επιτυχίαν ωσαύτως δίδεται το δραματοποιηθέν διήγημα του Δεαμίτου «Ο πληγωμένος» και δύο ωραιώταται σκηναί τού ηρωισμού, της αυτοθυσίας και του μαρτυρικού θανάτου του Αθανασίου Διάκου.

Άξιον ιδιαιτέρας μνείας και διά να είμεθα ειλικρινείς είναι ότι τα πρωτεία εις τας καλλιτεχνικάς σχολικάς εορτάς κατέχει το ανώτερον τούτο εκπαιδευτήριον της πόλεώς μας, το οποίον πάντοτε καταβάλλει υπερανθρώπους κόπους και έχει την ωραίαν πρωτοβουλίαν να μας παρουσιάζη παραλλήλως προς την εν τω Σχολείω επιτελουμένην ηθικήν και διανοητικήν μόρφωσιν και αρκετάς καλλιτεχνικάς πρωτοτυπίας με νέον και εκλεκτόν πάντοτε πρόγραμμα και μοναδικήν απόδοσιν.

Ο Διευθυντής του ιδρύματος και διαπρεπής επιστήμων κ. Μιχαλόπουλος και το διδακτικόν προσωπικόν διά τας ωραίας και ευγενείς προσπαθείας των και τους καρποφόρους κόπους των είναι άξιοι θερμοτάτων συγχαρητηρίων[10].

Η τελευταία τάξη αποφοίτων του εξαταξίου Διδασκαλείου Σερρών 1933-34. Από αριστερά οι καθηγητές Θεόδωρος Παπασημακόπουλος, Ευδοκία Αραβαντινού, Ιωάννης Σούλας, Γεώργιος Ιατρίδης, Μιχαήλ Μιχαλόπουλος (διευθυντής), Χαράλαμπος Χαραλαμπίδης, Αναστασία Κραμβή, Θεόδωρος Ζίας, Λαλάκος και Μαντωνανάκης (Καταγραφή Γ. Καφταντζή, 1996).

Το διδακτικό προσωπικό και οι μαθήτριες του Διδασκαλείου Θηλέων Σερρών κατά το 1930-32.  Μέσα σε κύκλο ο Σταύρος Παρασκευαΐδης (περιοδ. Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου 31/1999).

Από το Παιδαγωγικό Συνέδριο Δημοδιδασκάλων Σερρών το καλοκαίρι του 1935 (;). Η φωτογράφηση έγινε από το Σερραίο Θεόδ. Εμμανουηλίδη μπροστά στο Διοικητήριο της πόλης.

[1] Σε πρώτη μορφή περιλήφτηκε στα 10 αδημοσίευτα ιστορικά σημειώματα (1892-2000), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών, Σεπτέμβριος 2004.

[2] Χρ. Λέφας, Ιστορίας και Εκπαιδεύσεως, Αθήνα 1942, 239.

[3] Νικόλαος Γ. Καραχρίστος, Η κοινωνία μας και οι διδάσκαλοί της, Θεσ/νίκη 1924, 12. Την εγκατάσταση του Μ.Δ. στο διδακτήριο του Δ/λείου Νηπ/γών σημειώνει και ο Σερραίος Γιώργος Καφταντζής, Ιστορία της πόλεως Σερρών και της περιφερείας της 3 (1996) 458.

[4] Ν. Καραχρίστος, ό.π. 12, απ’ όπου και η ακριβής μεταφορά των ονοματεπωνύμων.

[5] Ν. Καραχρίστος, ό.π., 28. Ο ίδιος σημειώνει επίσης, σ. 31, ότι την πρώτη χρονιά οι σπουδαστές κατάφεραν να μάθουν περί τα 30 τραγούδια. Έχουν ενδιαφέρον, ακόμα, οι σημειώσεις του, σσ. 18 και 19, σχετικά με την «Κατάσταση των σπουδαστών από απόψεως καλαισθησίας (εκ των 16 αρρένων σπουδαστών)»: 11 είχαν κατεστραμμένη φωνή, οι υπόλοιποι 5 είχαν ανεκτή αλλά ανάσκητη. Από όλους τους σπουδαστές 16 ήταν τελείως άμουσοι, δεν μπορούσαν να «πιάσουν» ασφαλώς ούτε ένα τόνο, 6 μόνο είχαν «αυτί» ευαίσθητο στην αρμονία, όμως ακαλλιέργητο και, τέλος, 15 δεν γνώριζαν καθόλου μουσική, ούτε το σχήμα των φθογγοσήμων, 6 γνώριζαν λίγο και ένας μόνο εκκλησιαστική.

[6] Τις πληροφορίες έδωσαν οι Σερραίες Ειρήνη Κορέντη - Σοφιανοπούλου και  Άννα Γιαντζουλή - Διαμαντοπούλου την 20.6.2000. Η πρώτη πρώτευσε στις εισαγωγικές εξετάσεις του 1925 και αποφοίτησε από το εξατάξιο ακόμα Διδασκαλείο το 1931. Η δεύτερη αποφοίτησε από το τριτάξιο Διδασκαλείο Νηπιαγωγών το 1932-33.

[7] Καίτη Ιωαννίδου - Στεφανίδου, Διδασκαλείο Σερρών, Πανσερραϊκό Ημερολόγιο  17 (1991) 452. Η Ειρήνη Κορέντη - Σοφιανοπούλου, σε συζήτηση που είχαμε την 19.10.2001, μας βεβαίωσε πως ενόργανη μουσική και ωδική δίδασκε περιοδικά και η σπουδάστρια του Δ/λείου Αικατερίνη Σπίνου. Από την ίδια πληροφορηθήκαμε πως ο Π.Τ. εργάστηκε αργότερα στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Θεσ/νίκης. Ο Κώστας Τομανάς, Η καλλιτεχνική κίνηση στη Θεσσαλονίκη  (1885-1944), Νησίδες, Θεσ/νίκη 1996, 88, τον καταγράφει στη γιορτή της Παιδ. Ακαδ. στις 19.12.1938, όπου παρουσίασε στο κοινό της Θεσ/νίκης μουσικοφιλολογικό πρόγραμμα. Δημοσίευσε μελέτες του για Το δημοτικό και λαϊκό τραγούδι  στο περ. Αγωγή , ενώ το 1951 εξέδωσε το Α’ τεύχος της Λαϊκής Μούσας, δημοτικά τραγούδια της Βορείου Ελλάδος, στο οποίο περιλήφθηκαν και τραγούδια της περιφέρειας Σερρών. Περισσότερα εργοβιογραφικά στο Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής  του Τάκη Καλογερόπουλου, τόμ. 6 (2002) 153. Ο Π.Τ. καθώς και ο Ι. Βαΐου καταγράφονται ακόμα και στον Οδηγό της Ελλάδος  έτους 1930, σ. 1499, του Γ. Ιγγλέση ως μουσικοδιδάσκαλοι του εξαταξίου Δ/λείου και του τριταξίου Νηπ/γών αντίστοιχα.

[8] Βασίλης Τζανακάρης, Εικονογραφημένη Ιστορία των Σερρών  2 (1995) 145-46.

[9] Σταύρος Παρασκευαΐδης (1895-1978). Ονομαστός Μυτιληνιός φιλόλογος. Εργάστηκε στο Διδασκαλείο ως νεοδιόριστος καθηγητής από το 1930 έως το 1932. Το 1928 πήρε το πτυχίο Φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια δίδαξε στο Αμερικανικό Κολέγιο Θεσ/νίκης «Ανατόλια» μέχρι το 1929. Τότε έγινε ο δημόσιος διορισμός του στο Διδασκαλείο Θηλέων Σερρών [Παναγιώτης Παρασκευαΐδης, Διδασκαλείο Θηλέων Σερρών. Απ’ το Ημερολόγιο του Σταύρου Παρασκευαΐδη (1930-32), Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου  (Μυτιλήνη) 31/1999, 79-88)].

[10] Εκείνα τα χρόνια δίδαξαν οι: Μιχαήλ Μιχαλόπουλος, διευθυντής, Ψυχολογία, μετεκπαιδευμένος στην Ελβετία, Γ. Ιατρίδης, Ειδική και Γενική Διδακτική, σπουδαγμένος στην Αμερική, οι φιλόλογοι Θεοδώρου, Γ. Μαμέλης, μετεκπ. Στο Παρίσι, και η γυμνάστρια Αναστασία Κραμβή (Καίτη Ιωαννίδου - Στεφανίδου, ό.π., 452).